Οι πολιτικές διαστάσεις της χαρακτικής: η περίπτωση της Βάσως Κατράκη (1909-1988)

Abstract

This Phd thesis presents the political dimensions of printmaking, as these manifest in the artworks of the emblematic Greek printmaker Vasso Katraki. Printmaking, through its long historical relationship with book printing and thanks to the possibilities that it offers to artists for the creation of multiple originals, can facilitate the dissemination of ideas to a much wider audience than painting. Historically many artists used printmaking, not only for its special expressive features, but also in order to promote, support or question religious, social or political systems.The main aim of this thesis is to identify the political concerns and beliefs of Vasso Katraki and to explore whether these are expressed in her artwork. In order to achieve this aim the following objectives had to be met:•The production of a documented record of the artist’s artistic and social activity.•The creation of a documented catalogue of the maximum number of prints by Katraki.•The identification and documentation of Katraki’s drawings that were used as studies for her prints.•The analytical study and interpretation of the artworks and their connections with the historical context in which they were created. The thesis consists of four parts. Part one covers the life of Vasso Katraki and her involvement with printmaking from her early years at Art School to her later artistic achievements. Part two focuses on her artwork with comprehensive analysis of the form and the content of her prints; the works are placed in their historical context and connections are drawn between them and the artist’s personal life experiences (such as her and her husband’s political exile), as well as, her political concerns; when possible, her works are analysed in parallel with the works by other artists of her generation concerned with similar subject matter. Part three presents the political dimensions of printmaking through history and more specifically in Katraki’s work. Overtly political prints by important artist of the past are discussed, as these were sources of inspiration for Katraki. Subsequently, the political aspects of Katraki’s work are demonstrated, drawing on her sociopolitical activity and the analysis of her works that were presented in the previous parts. Part four includes the catalogue of works, the catalogue of exhibitions and the appendixes.In conclusion, Vasso Katraki created deeply political artworks of international acclaim and resonance. The artist made use of her international status and the possibility offered by printmaking to present and make available the same artwork in different places and different audiences simultaneously, in order to promote and defend globally the values of democracy and humanism.

Το θέμα της διατριβής αφορά τις πολιτικές διαστάσεις της χαρακτικής όπως αυτές διακρίνονται στο έργο της εμβληματικής Ελληνίδας χαράκτριας Βάσως Κατράκη. Η χαρακτική, μέσα από τη διαχρονική της σχέση με την τυπογραφία και χάρη στη δυνατότητα που προσφέρει στους καλλιτέχνες να δημιουργούν πολλαπλά πρωτότυπα, διευκολύνει τη διάδοση ιδεών σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό από ό,τι η ζωγραφική. Ιστορικά, πολλοί καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν τη χαρακτική όχι μόνο για τα ιδιαίτερα εκφραστικά της χαρακτηριστικά αλλά επίσης για να προβάλουν, να υποστηρίξουν ή να αμφισβητήσουν θρησκευτικά, κοινωνικά ή πολιτικά συστήματα. Ο βασικός σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνηθεί κατά πόσο η Βάσω Κατράκη εκφράζει μέσα από το χαρακτικό της έργο τις πολιτικές της ανησυχίες και πεποιθήσεις και ποιες είναι αυτές. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού ήταν απαραίτητη η επίτευξη κάποιων επιμέρους στόχων οι οποίοι συνοψίζονται ως εξής:•Η τεκμηριωμένη καταγραφή της καλλιτεχνικής και κοινωνικής δραστηριότητας της Κατράκη.•Η σύνταξη ενός τεκμηριωμένου καταλόγου με το μέγιστο δυνατό αριθμό χαρακτικών έργων της Κατράκη.•Ο εντοπισμός και η καταγραφή σχεδίων που χρησιμοποιήθηκαν ως μελέτες ή προσχέδια για τα χαρακτικά.•Η αναλυτική μελέτη και ερμηνεία των έργων καθώς και η σύνδεση τους με το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν.Η διατριβή αποτελείται από τέσσερα μέρη. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στη ζωή της Βάσως Κατράκη και τη σχέση της με τη χαρακτική τέχνη. Το δεύτερο μέρος εστιάζει στο χαρακτικό έργο της Κατράκη. Τα έργα αναλύονται ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο, εντάσσονται στο ιστορικό γίγνεσθαι, συνδέονται με τις προσωπικές εμπειρίες (όπως η εξορία της ίδιας και του συζύγου της) και τους πολιτικούς προβληματισμούς της Κατράκη και, όπου είναι δυνατόν, συσχετίζονται με έργα άλλων δημιουργών της γενιάς της, οι οποίοι προέρχονται από ένα ευρύ καλλιτεχνικό φάσμα και πραγματεύονται τα ίδια με αυτή θέματα. Το τρίτο μέρος της διατριβής εμβαθύνει στις πολιτικές διαστάσεις της χαρακτικής διαχρονικά και στο έργο της Κατράκη ειδικότερα. Αρχικά παρουσιάζονται ιστορικά χαρακτικά έργα με πολιτικό χαρακτήρα από σπουδαίους καλλιτέχνες, οι οποίοι με τη δουλειά τους αποτέλεσαν πρότυπα για την Κατράκη. Στη συνέχεια τεκμηριώνονται οι πολιτικές διαστάσεις του έργου της ίδιας της χαράκτριας χρησιμοποιώντας τα δεδομένα της κοινωνικo-πολιτικής της δράσης και τις αναλύσεις των χαρακτικών της έργων από τα προηγούμενα κεφάλαια. Το τέταρτο μέρος περιλαμβάνει τους καταλόγους των έργων και των εκθέσεων καθώς και τα παραρτήματα.Συμπερασματικά, η Βάσω Κατράκη δημιούργησε ένα έργο με βαθιά πολιτικό χαρακτήρα και διεθνή απήχηση. Η καλλιτέχνις χρησιμοποίησε το κύρος της διεθνούς της αναγνώρισης σε συνδυασμό με τη δυνατότητα που της έδινε η χαρακτική να εκθέτει και να διαθέτει το ίδιο έργο ταυτόχρονα σε διαφορετικούς τόπους και σε διαφορετικούς αποδέκτες, για να διαδώσει και να προασπιστεί τις αξίες της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού σε όλη την οικουμένη.