Η αφαίρεση στη νεώτερη ελληνική τέχνη

Abstract

Η διατριβή αυτή αποτελεί μια προσπάθεια εξέτασης της αφηρημένης τέχνης στην Ελλάδα από τα πρώτα στάδια της εισόδου της τη δεκαετία του '50 ως την αποδοχή και την εδραίωση της τη δεκαετία του '60, καθώς το α' μισό του 20ου αιώνα δεν έχουμε αφηρημένα έργα. Το ερώτημα γιατί δεν συμπίπτει χρονικά η εμφάνιση της αφαίρεσης στη χώρα με την υπόλοιπη Ευρώπη αποτελεί ένα βασικό μέρος της προβληματικής της παρούσας μελέτης. Στο Γ κεφάλαιο εξετάζονται συνοπτικά η εξέλιξη, οι στόχοι και η φυσιογνωμία της αφαίρεσης στην Ευρώπη και την Αμερική κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ώστε μέσα από τη μελέτη συγκριτικά των κοινωνικών, θεσμικών και ιδεολογικών συνθηκών που επικρατούσαν στην Ελλάδα (κεφάλαια 2°, 3°), να διερευνηθούν οι λόγοι της καθυστερημένης υιοθέτησης της, οι αφετηρίες και η φυσιογνωμία της. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην παρουσίαση των ατομικών και ομαδικών εκθέσεων (κεφάλαιο 4ο). Παράλληλα εξετάζονται στο 5° κεφάλαιο η επίσημη θέση του κράτους, η στάση της τεχνοκριτικής και το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής. Το όο κεφάλαιο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα. Η «ιδέας της «ελληνικότητας» και η προβληματική υποδοχή και διαμόρφωση του μοντερνισμού στην Ελλάδα υπήρξαν από τους βασικότερους λόγους της καθυστερημένης εμφάνισης της αφαίρεσης. Η απουσία αφηρημένων κινημάτων το α' μισό του 20ου αιώνα είχε ως αποτέλεσμα τα αφηρημένα έργα που εμφανίζονται μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο να μην αποτελούν την εξελικτική συνέχεια μιας διεργασίας που είχε αρχίσει παλιότερα. Η αποδοχή της αφαίρεσης στην Ελλάδα συντελείται ουσιαστικά χωρίς θεωρητική υποστήριξη. Σημαντικές ήταν οι επιδράσεις που δέχτηκε κυρίως από τη Γαλλία, αλλά και την Ιταλία και την Ισπανία. Οι γνωστότεροι, άλλωστε, εκπρόσωποι της αφαίρεσης πηγαίνουν μετά τον πόλεμο στο εξωτερικό. Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός αποτελεί τη σημαντικότερη τάση της αφαίρεσης στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν εμφανίζονται κινήματα γεωμετρικής αφαίρεσης, παρά μόνο κάποιες «γεωμετρικίζουσες τάσεις». Σε αντίθεση, επίσης, με το εξωτερικό, παρατηρείται μια μείωση του ενδιαφέροντος προς την ανθρώπινη μορφή. Η αφηρημένη τέχνη στην Ελλάδα, παρά την αρχική αρνητική αντιμετώπιση, κατάφερε να εδραιωθεί χωρίς να καταλήξει σ' ένα καινούργιο ακαδημαϊσμό. Η μαζική στροφή προς την αφαίρεση τη δεκαετία του '60 θεωρείται επαναστατική τομή, καθώς αποτέλεσε γέφυρα επικοινωνίας και σύνδεσης με τις διεθνείς καλλιτεχνικές εξελίξεις, αποτρέποντας την ελληνική τέχνη από την τελμάτωση και τον αναχρονισμό. 1