Η εικονογράφηση ως φορέας κοινωνικών θεμάτων και αξιών στο σύγχρονο παιδικό βιβλίο: το παιδί ως ερμηνευτής εικονιστικών κειμένων

Abstract

This thesis explores the contribution of illustration in carrying the social and value content of children’s picture books, with an emphasis on the response the child-interpreter exhibits in relation to the visual texts. This is an interdisciplinary approach that creatively draws from the fields of Arts, Semiotics, Children’s Literature, Social Sciences, Axiology, Pedagogical Sciences, etc. The picture book is considered to be a vehicle for the communication of social and value meaning in a temporally and contextually relevant fashion and particularly the social and value representations of Greek society in the ear of economic crisis, as these representations are communicated to the child-reader and viewer. The research subject (9 – 10 year old children) is called, through a process of systematic analysis of the visual text, to position itself in relation to the social problems and values that appear in pictures in children’s books and in relation to ways of building social and value meaning through the use of four main elements in the visual composition (drawing, colour, form, space). Methodologically, this thesis utilised mixed research methods and grounded theory and recruited two divergent research methods (quantitative and qualitative research with triangulation verification) in a single research process. For the analysis of the research material, the Illustrative Analytical – Synthetic Model was constructed to meet the aims and objectives of the research. The proposed model explores four semiotic axes: (a) the social-value axis, (b) the aesthetic visual axis, (c) the axis of the pictorial-textual relation, and (d) the metacognition axis, which map the ideological footprint of children’s picture books and illustration on the child as reader and interpreter. The prospective researcher might use the rich and useful findings in various ways.

Η εργασία διερευνά τη συμμετοχή της εικονογράφησης στη μεταφορά του κοινωνικού και αξιακού νοήματος του εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου με έμφαση στην οπτική και στην απόκριση του παιδιού-ερμηνευτή. Πρόκειται για μια διεπιστημονική προσέγγιση που αντλεί δημιουργικά από το πεδίο των Επιστημών της Τέχνης, της Σημειωτικής, της Παιδικής Λογοτεχνίας, των Κοινωνικών Επιστημών, της Αξιολογίας, των Παιδαγωγικών Επιστημών κλπ. Το εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο γίνεται αντιληπτό ως όχημα μεταφοράς του κοινωνικοαξιακού νοήματος της εποχής και του πλαισίου και συγκεκριμένα των κοινωνικών και αξιακών αναπαραστάσεων της ελληνικής κοινωνίας την περίοδο της οικονομικής κρίσης όπως αυτές μεταφέρονται στο παιδί - αναγνώστη και θεατή. Το ερευνητικό υποκείμενο (παιδιά ηλικίας 9-10 ετών) κλήθηκε μέσα από μια διαδικασία συστηματικής ανάλυσης του εικονιστικού κειμένου να τοποθετηθεί γύρω από τα κοινωνικά προβλήματα και τις αξίες που εμφανίζονται στην εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων αλλά και τους τρόπους οικοδόμησης του κοινωνικοαξιακού νοήματος μέσω της αξιοποίησης τεσσάρων προεξεχόντων στοιχείων της εικονογραφικής σύνθεσης (σχέδιο, χρώμα, μορφή, χώρος). Μεθοδολογικά η εργασία θεμελιώθηκε στις μεθόδους της μικτής έρευνας και της θεμελιωμένης θεωρίας και υποστηρίχθηκε από την συνέργεια δυο διαφορετικά προσανατολισμένων μεθόδων έρευνας (ποσοτική – ποιοτική έρευνα και επαλήθευση μέσα από τριγωνοποίηση) σε μια ενιαία ερευνητική διαδικασία. Για την ανάλυση του ερευνητικού υλικού αξιοποιήθηκε το Εικονογραφικό Αναλυτικό - Συνθετικό Μοντέλο που κατασκευάστηκε για την ικανοποίηση των σκοπών και των στόχων της έρευνας. Το προτεινόμενο μοντέλο διερευνά τέσσερις σημειωτικούς άξονες: (α) τον κοινωνικό, αξιακό άξονα, (β) τον αισθητικό, εικαστικό άξονα, (γ) τον άξονα της σχέσης εικόνας-κειμένου και, (δ) τον μεταγνωστικό άξονα και χαρτογραφεί το ιδεολογικό αποτύπωμα του εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου και της εικονογράφησης στο παιδί αναγνώστη και ερμηνευτή. Τα πλούσια και χρήσιμα συμπεράσματα της έρευνας μπορούν να αξιοποιηθούν με ποικίλους τρόπους από τον μελλοντικό ερευνητή.