Ατομική συμβουλευτική για τη διακοπή καπνίσματος και την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας

Abstract

The present study focuses on the impact of individual counseling on both smoking cessation process and increasement of physical activity with the ultimate aim of the orientation to a healthier way of living. Four independent studies were carried out, where a tailor-made counseling program on smoking cessation was implemented. In three of the four studies, both the intervention and the way of implementation were differentiated mainly among counselors who were consultants with different scientific backgrounds. General purpose was the implementation and the evaluation of the effectiveness of a smoking cessation program which was applied by consultants of different specialties and some other purposes were to study factors such as the training of counselors, the different scientific background of the counselors, the different incentives to participate in the program, the different way of implementing the program and, in general, how these factors can influence the effectiveness of the program. The counseling was person-centered based on motivational interviewing (Motivational Interviewing, Miller & Rollnick, 1991). The structure of the intervention and the material used was based on a previous survey (Gratsani, Leontari, Zisi, & Theodorakis, 2016). The program consisted of 12 individual weekly counseling sessions and there was also a 9 month follow up (monthly sessions, weekly telephone calls).A semi-structured interview was used to evaluate the effectiveness of the program after the intervention. In three of the four studies the physical activity of the participants was recorded using pedometers SW-200 (Yamax), at the beginning, in the middle and at the end of the program. The data derived from the interviews were organized using the Qualitative Software Package N Vivo, following content analysis. The sample consisted of 28 people aged over 18 years. The participants of the first study were eight people, 2 men and six women (MO = 38.5). The smoking cessation program was implemented by mental health specialists trained in counseling and smoking cessation program. The purpose of this study was to investigate if and how the participation in the intervention program, based on motivational interviewing, affects the smoking cessation process, the physical activity increasment and in general the change to a healthier lifestyle. At the end of the program three of the participants (37.5%) quit smoking, four participants (50%) achieved a significant reduction of the number of cigarettes smoked, and they turned to light smokers (<10 cigarettes) ) and one participant achieved a significant reduction but after completing the program, returned almost to the initial number of cigarettes. The intervention program, based on motivational interviewing, seems to help the participants in the process of abstinence and smoking cessation. All the participants after completing the program made changes to one of the basic areas of the program such as reduction or cessation of smoking, adoption of exercise behavior, stress management, time management, development of personal skills and generally adoption of a healthier and qualitative lifestyle.The participants of the second study were eight people, five men and three women (MO = 43.8). They participated in the smoking cessation program as it was implemented in the first study but participated additionally in 12 weekly based individual counseling sessions for adoption and increase of physical activity, implemented by specialists of physical activity, trained in counseling and smoking cessation program. The aim was to study whether counseling by a specialist in physical education would contribute to increase physical activity, if the participants' relationship with the exercise would affect the outcome of smoking cessation attempt and if and how at the end of the intervention the participants would have made changes in their daily lives towards a healthier lifestyle. The results showed that 3 people (37.5%) quit smoking and the other 5 (62.5%) achieved a significant reduction (over 50% of everyday cigarettes) and belong to the category of light smokers (less than 10 cigarettes). Physical activity increased during the intervention and remained high until the end of the program, thus supporting that counseling by a specialist in physical education contributed to the adoption and increase of physical activity. The different relationship of participants with exercise seems to have affected the smoking cessation effort and all participants have made changes in their daily lives towards a healthier lifestyle.In the third study participated 36 systematic smokers, from them only 12 managed to complete the program, 9 men and 3 women, aged 37-71, with an average age of 55.4 years. The people of the third study participated in the smoking cessation program as implemented by health professionals (medical and nursing staff) at the Health Centers. The aim was to study if and how different participation motives (health problems), different approaches (referral of doctors) and program implementation by health counselors affect the smoking cessation process and the effectiveness of the program. This study showed that participants who joined the program at the prompt of a physician and having strong motives (health reasons), succeeded in smoking cessation at a satisfactory rate (66.6%) while another 33.3% achieved a significant reduction (over 50% of everyday cigarettes) and belong to the category of light smokers (less than 10 cigarettes). All those who have succeeded in completing the program have achieved important goals in quitting or reducing smoking, developing personal skills, changing lifestyle and thinking, and generally adopting a healthier and qualitative lifestyle. It also seems that medical and nursing staff can, through appropriate training, be effective both in implementing a smoking cessation counseling program and in changing health behaviors.Finally, in the last study, all counselors of the program were evaluated for both the counseling training program and the implementation and effectiveness of the smoking cessation program. The program was attended by ten consultants who were psychologists, nurses, social workers and doctors. The results showed that education in counseling was adequate and necessary and influenced in a positive way the implementation and the effectiveness of the smoking cessation program. Also, the beliefs and attitudes of the counselors seemed to have contributed positively both to the implementation and effectiveness of the program. There has been no evidence to suggest that the implementation of the program by consultants of a different specialization may affect the effectiveness of the program, except for the fact that psychologists, due to more experience and familiarity with counseling, were experiencing fewer difficulties in implementing the program.

Η εργασία εστιάζει στο ρόλο της ατομικής συμβουλευτικής στη διαδικασία διακοπής καπνίσματος, αλλά και στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας με απώτερο σκοπό τον προσανατολισμό προς έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Πραγματοποιήθηκαν συνολικά τέσσερις ανεξάρτητες μελέτες, όπου εφαρμόστηκε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα συμβουλευτικής για τη διακοπή καπνίσματος. Στις τρεις από τις τέσσερις μελέτες διαφοροποιήθηκε ελαφρώς το περιεχόμενο της παρέμβασης, καθώς και ο τρόπος εφαρμογής, κυρίως ως προς τους συμβούλους που είχαν διαφορετικό επιστημονικό υπόβαθρο. Ο κύριος σκοπός ήταν η εφαρμογή και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας ενός προγράμματος διακοπής καπνίσματος, που εφαρμόζεται από συμβούλους διαφορετικών ειδικοτήτων και επιμέρους σκοποί ήταν να μελετηθούν παράγοντες όπως η εκπαίδευση των συμβούλων, το διαφορετικό επιστημονικό υπόβαθρο των συμβούλων, τα διαφορετικά κίνητρα συμμετοχής στο πρόγραμμα, ο διαφορετικός τρόπος εφαρμογής του προγράμματος και γενικά ο τρόπος που μπορεί αυτοί οι παράγοντες να επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του προγράμματος. Η ατομική συμβουλευτική ήταν προσωποκεντρική και βασίστηκε στη θεωρία της παρακινητικής συνέντευξης (Motivational interviewing). Η δομή της παρέμβασης και το υλικό που χρησιμοποιήθηκε βασίστηκε σε προηγούμενη έρευνα (Γρατσάνη, Λεοντάρη, Ζήση, & Θεοδωράκης, 2016). Η διαδικασία της συμβουλευτικής υποστήριξης περιελάμβανε 12 ωριαίες ατομικές συνεδρίες μια φορά την εβδομάδα και follow-up διάρκειας 9 μηνών (μηνιαίες συναντήσεις, εβδομαδιαία τηλεφωνήματα) σε ατομικό επίπεδο μετά το τέλος του προγράμματος. Για τους σκοπούς της έρευνας, στο τέλος όλων των μελετών της παρέμβασης χρησιμοποιήθηκε ημι-δομημένη συνέντευξη με στόχο την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της ατομικής συμβουλευτικής για τη διακοπή καπνίσματος και την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. Επίσης, στις 3 από τις 4 μελέτες, στην αρχή, τη μέση και το τέλος του προγράμματος, έγινε χρήση βηματόμετρων SW-200 (Yamax) για την καταγραφή της φυσικής δραστηριότητας των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα. Για την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας πραγματοποιήθηκε ανάλυση περιεχομένου (content analysis) και για την οργάνωση των δεδομένων, που προέκυψαν από τις συνεντεύξεις, χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα Qualitative Software Package N Vivo. Το δείγμα αποτελούνταν από 28 άτομα, άνω των 18. Στην πρώτη μελέτη συμμετείχαν 8 άτομα (2 άντρες - 6 γυναίκες, ΜΟ= 38.5 έτη). Το πρόγραμμα διακοπής καπνίσματος εφαρμόστηκε από ειδικούς ψυχικής υγείας εκπαιδευμένους σε θέματα συμβουλευτικής και στο πρόγραμμα διακοπής καπνίσματος. Σκοπός της παρέμβασης ήταν να μελετηθεί εάν και πώς ένα πρόγραμμα συμβουλευτικής για τη διακοπή καπνίσματος, βασισμένο στην παρακινητική συνέντευξη, θα επιδράσει στη διαδικασία διακοπής καπνίσματος, στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και γενικότερα στην υιοθέτηση ενός πιο υγιεινού και ποιοτικού τρόπου ζωή. Τρεις από τους συμμετέχοντες (37.5%) διέκοψαν το κάπνισμα, τέσσερα άτομα πραγματοποίησαν σημαντική μείωση (μεγαλύτερη της τάξεως του 50%), με αποτέλεσμα να ανήκουν στην κατηγορία του ελαφρή καπνιστή (κάτω από 10 τσιγάρα) ενώ ένα άτομο πραγματοποίησε αρχικά σημαντική μείωση, αλλά μέχρι την ολοκλήρωση της παρακολούθησης του προγράμματος επέστρεψε σχεδόν στον αρχικό αριθμό τσιγάρων. Όλοι οι συμμετέχοντες, ανεξαιρέτως, μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, είχαν πραγματοποιήσει κάποια αλλαγή σε κάποιον από τους βασικούς τομείς που διαπραγματευόταν το πρόγραμμα, όπως μείωση ή διακοπή καπνίσματος, υιοθέτηση της συμπεριφοράς της άσκησης, διαχείριση άγχους, διαχείριση χρόνου, ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων και γενικά υιοθέτηση ενός συνολικά πιο υγιεινού και ποιοτικού τρόπου ζωής. Το πρόγραμμα παρέμβασης που βασίστηκε στην παρακινητική συνέντευξη φαίνεται να συνέβαλλε σημαντικά ώστε να βοηθήσει τα άτομα στη διαδικασία διακοπής και αποχής απο το κάπνισμα και στην υιοθέτηση ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής.Το δείγμα της δεύτερης μελέτης αποτελούσαν 8 άτομα (5 άντρες - 3 γυναίκες, ΜΟ= 43.8 έτη). Συμμετείχαν στο πρόγραμμα διακοπής καπνίσματος όπως ακριβώς αυτό εφαρμόστηκε στην πρώτη μελέτη, αλλά πραγματοποίησαν επιπρόσθετα και 12 εβδομαδιαίες συνεδρίες ατομικής συμβουλευτικής για την υιοθέτηση και την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, μια φορά την εβδομάδα, από συμβούλους ειδικούς σε θέματα φυσικής δραστηριότητας, εκπαιδευμένους στη συμβουλευτική και στο πρόγραμμα διακοπής καπνίσματος. Σκοπός ήταν να μελετηθεί εάν η συμβουλευτική από ειδικό σε θέματα φυσικής δραστηριότητας θα συμβάλλει στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, εάν η σχέση των συμμετεχόντων με την άσκηση θα επηρεάσει τη διαδικασία διακοπής καπνίσματος και εάν και με ποιο τρόπο μετά το πέρας της παρέμβασης οι συμμετέχοντες θα έχουν πραγματοποιήσει αλλαγές στην καθημερινότητά τους προς έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι 3 άτομα (37.5%) διέκοψαν το κάπνισμα, ενώ τα υπόλοιπα 5 (62.5%) πέτυχαν σημαντική μείωση (πάνω από το 50% των καθημερινών τσιγάρων) και πέρασαν στην κατηγορία του ελαφρύ καπνιστή, δηλαδή κάτω από 10 τσιγάρα. Η φυσική δραστηριότητα αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της παρέμβασης και διατηρήθηκε υψηλή έως τη λήξη του προγράμματος, υποστηρίζοντας έτσι ότι η συμβουλευτική από ειδικό σε θέματα φυσικής δραστηριότητας συνέβαλλε στην υιοθέτηση και την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. Η διαφορετική σχέση των συμμετεχόνων με την άσκηση φαίνεται να επηρέασε τη διαδικασία διακοπής καπνίσματος και όλοι οι συμμετέχοντες άλλαξαν την καθημερινότητά τους προς έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής.Στην τρίτη μελέτη συμμετείχαν 36 συστηματικοί καπνιστές, από τους οποίους μόνο 12 κατάφεραν να ολοκληρώσουν το πρόγραμμα, 9 άντρες και 3 γυναίκες, ηλικίας 37-71 ετών, με μέσο όρο ηλικίας τα 55.4 έτη. Τα άτομα της τρίτης μελέτης συμμετείχαν στο πρόγραμμα διακοπής καπνίσματος όπως αυτό εφαρμόστηκε από ειδικούς υγείας (ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό) στα Κέντρα Υγείας του Νομού. Σκοπός ήταν να μελετηθεί εάν και πώς τα διαφορετικά κίνητρα προσέλευσης (προβλήματα υγείας), ο διαφορετικός τρόπος προσέγγισης (παραπομπή ιατρών) και η εφαρμογή του προγράμματος από συμβούλους υγείας, επηρεάζουν την διαδικασία διακοπής και την αποτελεσματικότητα του προγράμματος. Η συγκεκριμένη μελέτη έδειξε ότι οι συμμετέχοντες, οι οποίοι εντάχθηκαν στο πρόγραμμα έπειτα από προτροπή κάποιου γιατρού και έχοντας ισχυρά κίνητρα, δηλαδή λόγους υγείας, πέτυχαν τη διακοπή καπνίσματος σε ένα ικανοποιητικό ποσοστό (66.6%), ενώ το 33.3% πέτυχε σημαντική μείωση (πάνω από το 50% των καθημερινών τσιγάρων) και πέρασε στην κατηγορία του ελαφρύ καπνιστή, δηλαδή κάτω από 10 τσιγάρα. Όλοι όσοι κατάφεραν να ολοκληρώσουν το πρόγραμμα πέτυχαν σημαντικούς στόχους ως προς τη διακοπή ή τη μείωση του καπνίσματος, ως προς την ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων, την αλλαγή τρόπου ζωής και τρόπου σκέψης και γενικότερα ως προς την υιοθέτηση ενός πιο υγιεινού και συνολικά ποιοτικού τρόπου ζωής. Φαίνεται, επίσης, ότι το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, μπορεί μέσα από την κατάλληλη εκπαίδευση να είναι αποτελεσματικό τόσο στην εφαρμογή ενός προγράμματος συμβουλευτικής για τη διακοπή καπνίσματός, όσο και στην αλλαγή συμπεριφορών υγείας.Τέλος, στην τελευταία μελέτη έγινε αξιολόγηση όλων των συμβούλων του προγράμματος τόσο για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε θέματα συμβουλευτικής όσο και για την εφαρμογή και την αποτελεσματικότητα του προγράμματος διακοπής καπνίσματος. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν δέκα σύμβουλοι, οι οποίοι ήταν ψυχολόγοι, νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργοί και γιατροί. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η εκπαίδευση των συμβούλων ήταν επαρκής και απαραίτητη και επηρέασε θετικά την εφαρμογή του προγράμματος διακοπής καπνίσματος. Επίσης, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις των συμβούλων φάνηκε να συνέβαλλαν θετικά και να έπαιξαν καθοριστικό ρόλο τόσο στην εφαρμογή όσο και στην αποτελεσματικότητα του προγράμματος. Δεν προέκυψαν κάποια στοιχεία που να δείχνουν ότι η εφαρμογή του προγράμματος από συμβούλους διαφορετικής ειδικότητας μπορεί να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα του προγράμματος, παρά μόνο το ότι οι σύμβουλοι-ψυχολόγοι λόγω της περισσότερης εμπειρίας και εξοικείωσης σε θέματα συμβουλευτικής αντιμετώπιζαν λιγότερες δυσκολίες στην εφαρμογή του προγράμματος.