Το νομικό καθεστώς των μεταναστών κατά το δημόσιο διεθνές δίκαιο

Abstract

[…] Η παρούσα μελέτη επιχειρεί μια εμπεριστατωμένη ανάλυση των ως άνω αναφυόμενων ζητημάτων με στόχο την εξαγωγή τεκμηριωμένων και επίκαιρων συμπερασμάτων. Για το λόγο αυτό, και υπό την οπτική γωνία που προαναφέρθηκε, ερευνάται η πρόσφατη, ιδίως, πρακτική (ρυθμίσεις, εκθέσεις, απόψεις, αποφάσεις κ.ά.) μιας πληθώρας οργάνων προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και λοιπών διεθνών οργάνων σε οικουμενικό (Ο.Η.Ε., Δ.Ο.Ε.) και περιφερειακό - ως επί το πλείστον ευρωπαϊκό - επίπεδο (Συμβούλιο της Ευρώπης, Ευρωπαϊκή Ένωση). Επισημαίνεται ότι το πρίσμα υπό το οποίο διεξάγεται η έρευνα είναι αποκλειστικά αυτό του δημοσίου διεθνούς δικαίου. Οι - αναμφίβολα πολλοί και ενδιαφέροντες - προβληματισμοί που ανήκουν στο χώρο του συγκριτικού ή του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου (με τη στενή και την ευρεία έννοια), καθώς και εκείνοι που εμπίπτουν στο πεδίο του δικαίου κατάστασης αλλοδαπών και του εν γένει εσωτερικού δικαίου βρίσκονται εκτός του πεδίου της έρευνας. Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι το ενωσιακό δίκαιο συνάπτεται προς την παρούσα μελέτη μόνο στο βαθμό που διέπει το καθεστώς των πολιτών (υπηκόων) τρίτων χωρών. Οι ευρωπαίοι πολίτες δεν περιλαμβάνονται στην υπό εξέταση κατηγορία των μεταναστών, λόγω του προνομιακού καθεστώτος κυκλοφορίας και διαμονής που τους εξασφαλίζει η ιθαγένεια κράτους μέλους της Ε.Ε. Διευκρινίζεται, επίσης, ότι στην υπό εξέταση κατηγορία αλλοδαπών δεν περιλαμβάνονται οι πρόσφυγες/αιτούντες άσυλο και οι ανιθαγενείς, οι οποίοι απολαμβάνουν εξειδικευμένη προστασία σε επίπεδο δημοσίου διεθνούς δικαίου⁵⁸. Για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας, ως «μετανάστης» νοείται το πρόσωπο που διαμένει για λόγους εργασίας σε κράτος άλλο από αυτό της ιθαγένειάς του, είτε νόμιμα (σε συμμόρφωση με την εθνική νομοθεσία περί εισόδου και διαμονής αλλοδαπών), είτε παράνομα (κατά παράβαση της εν λόγω νομοθεσίας)⁵⁹. Το στοιχείο της διαμονής για λόγους εργασίας εξαιρεί από το πεδίο της έρευνας πρόσωπα που επιχειρούν (νόμιμη ή παράνομη) είσοδο στο εν λόγω κράτος⁶⁰. Εκτός ερευνητικού πεδίου βρίσκονται, επίσης, πρόσωπα που μετακινούνται στο κράτος υποδοχής, ενώ διατηρούν τη συνήθη διαμονή τους στο κράτος ιθαγένειας (συνοριακοί, εποχιακοί εργαζόμενοι κ.ά.)⁶¹. Το είδος της εργασίας (μισθωτή/ανεξάρτητη επαγγελματική δραστηριότητα) είναι αδιάφορο για τους σκοπούς της έρευνας⁶². Αδιάφορη είναι, τέλος, η ηλικία του προσώπου, το οποίο δύναται να είναι ενήλικο ή ανήλικο (ενδεχομένως και ασυνόδευτο⁶³). Με αντικείμενο το νομικό καθεστώς των μεταναστών κατά το δημόσιο διεθνές δίκαιο, όπως αυτό διαμορφώνεται κατ’ αντιπαραβολή με το καθεστώς των ημεδαπών, η μελέτη αναλύει τα (πολλά) επιμέρους πορίσματά της υπό το φως της καταγραφής δυο κυρίαρχων - όσο και αντίθετων - τάσεων. Διαπιστώνεται με ενδιαφέρον ότι η σύγχρονη πρακτική των διεθνών οργάνων αναδεικνύει σαφείς τάσεις σύγκλισης των δυο υπό σύγκριση καθεστώτων, τα οποία αποδεικνύεται ότι εμφανίζουν αξιοσημείωτες ομοιότητες σε συγκεκριμένα πεδία. Η έρευνα παραθέτει τις αιτίες και τις διακριτές συνισταμένες αυτής της διαπίστωσης, ενώ αξιολογεί το εύρος και τις συνέπειές τους (Μέρος Πρώτο). Παράλληλα, γίνεται αντιληπτό ότι το νομικό καθεστώς των μεταναστών τείνει αναμφίβολα να αποκλίνει από εκείνο των ημεδαπών βάσει της σύγχρονης διεθνούς πρακτικής, καθώς προκύπτει ότι υφίστανται μεταξύ τους σημαντικές διαφορές σε ορισμένα σημεία. Η έρευνα συγκεντρώνει και κατηγοριοποιεί τα αποδεικτικά στοιχεία αυτής της αντίληψης, διατυπώνοντας εκτιμήσεις σχετικά με τα αίτια και τα αποτελέσματά τους (Μέρος Δεύτερο).