Εικονογραφικός διάκοσμος δημοσίων κτιρίων στην αγορά των Αθηνών: από τη μεταπερσική περίοδο έως το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου (479-404 π.χ.)

Abstract

The study focuses anew on the association of the saved monuments and their iconographic decoration to the written evidence and on their integration to their contemporary historical, political and social frame. It also aims at utilizing the findings of previous research and at combining diverse perspectives, findings and interpretive approaches.In Chapter I, after a brief preface, the course of research on the Athenian Agora of the Classical Era is concisely presented and subsequently, after an attempt to clarify the use of the term “classical art”, the thorny issues of the Fifth Century Art dating along with questions on the interpretive approach and comprehension of the Classical Art monuments are considered.In Chapter II, it was deemed necessary to briefly refer to “side” issues which are most closely related to the constructing activity in the Athens of the 5th Century BC, prior to the thorough study of the iconographic decoration of monuments which were founded during the Post Persian years.In Chapter III, older and newer approaches regarding the most prominent political personalities are cited, personalities who practically put forward the idea of founding public buildings and temples in the period in question and, subsequently, the chapter focuses on the public monuments of the Athenian Agora and their iconographic decoration.In Chapter IV, the iconographic subjects of temples and public buildings in the Athens of the 5th Century BC are studied, whereas the inferences and findings which stemmed from the study of the monuments and their iconographic subjects are cited in Chapter V.The iconographic “Programmes” in the Athenian Agora of the 5th Century fall into three periods. In the first period, the regime of the Tyrannicides is established, right after the destruction of Athens by Xerxes.In the second period are recorded the representations of stoa Poikile, of Basileios stoa and of the metopes of Hephaesteion, which are attributed to a Cimonian “Programme”.In the third period, the friezes, pediments, acroteria and cult statues of the temple of Hephaestus and Athena in Agoraios Kolonos and presumably the “ Battle of Oenoe” in Stoa Poikile are chronologically dated to the decade of 420 BC.The ancient sources attribute to Cleon and the “Demagogues” neither the construction of any public building or temple nor any supplementary work to monuments, apart from the erection of the Lacedaemonian Shields in Stoa Poikile. However, in all likelihood, works dating back to 420 BC are associated with the “Demagogues” group.Regarding the subjects of the representations which are chosen to decorate temples and public buildings, no great variety is observed. What changes is the way of synthesis and sculptural attribution, the projection of certain elements of the myths and the elimination or negligence of others. The alternating use of subjects is apparently attributable to the change of the deeper intellectual content of the messages to be conveyed, which, in turn, is influenced by various political and social factors, in each time given historical context.

Στη μελέτη επιχειρείται εκ νέου η συσχέτιση των σωζόμενων μνημείων και του εικονογραφικού τους διακόσμου με τις γραπτές μαρτυρίες και η ένταξή τους στο ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Καταβάλλεται επίσης προσπάθεια να αξιοποιηθούν τα κεκτημένα προγενέστερων ερευνών, να συνδυαστούν ποικίλες απόψεις, πορίσματα και ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Στο κεφάλαιο Ι, μετά από τον σύντομο πρόλογο παρουσιάζεται συνοπτικά το ιστορικό της έρευνας για την αθηναϊκή Αγορά των κλασσικών χρόνων και στη συνέχεια, αφού γίνεται προσπάθεια διασαφήνισης της χρήσης του όρου κλασσική τέχνη, εξετάζονται τα ακανθώδη ζητήματα χρονολόγησης της τέχνης του 5ου αι. καθώς και θέματα ερμηνευτικής προσέγγισης και κατανόησης των μνημείων της κλασσικής τέχνης.Στο κεφάλαιο ΙΙ, πριν από την επισταμένη εξέταση του εικονογραφικού διακόσμου μνημείων που ιδρύθηκαν στην Αθήνα κατά τους μεταπερσικούς χρόνους κρίθηκε απαραίτητο να γίνει σύντομη αναφορά σε επιμέρους θέματα άρρηκτα συνδεδεμένα με την οικοδομική δραστηριότητα των Αθηνών του 5ου π.Χ. αι. Στο κεφάλαιο ΙΙΙ. καταγράφονται οι παλαιότερες και νεώτερες απόψεις για τις κυριότερες πολιτικές προσωπικότητες, οι οποίες ουσιαστικά εισηγούνταν την ίδρυση δημοσίων κτιρίων και ναών κατά την εξεταζόμενη περίοδο και στη συνέχεια εξετάζονται τα δημόσια μνημεία της Αγοράς των Αθηνών και ο εικονογραφικός τους διάκοσμος. Στο κεφάλαιο ΙV. μελετώνται τα εικονογραφικά θέματα ναών και δημοσίων κτιρίων των Αθηνών του 5ου αι., ενώ στο κεφάλαιο V. παρατίθενται οι επισημάνσεις και διαπιστώσεις που προέκυψαν από τη μελέτη των μνημείων και των εικονογραφικών τους θεμάτων. Τα εικονογραφικά «προγράμματα» στην Αγορά των Αθηνών του 5ου π.Χ. αι. εντάσσονται σε τρεις περιόδους. Στην πρώτη περίοδο, ευθύς μετά την καταστροφή των Αθηνών από τον Ξέρξη, τοποθετείται το σύνταγμα των Τυραννοκτόνων.Στη δεύτερη περίοδο ανήκουν οι παραστάσεις της Ποικίλης Στοάς, η Βασίλειος Στοά και οι μετόπες του Ηφαιστείου που αποδίδονται σε ένα κιμώνειο πρόγραμμα. Στην τρίτη περίοδο, στη δεκαετία του 420 π.Χ., χρονολογούνται οι ζωφόροι, τα εναέτια, τα ακρωτήρια και τα λατρευτικά αγάλματα του ναού του Ηφαίστου και της Αθηνάς στον Αγοραίο Κολωνό και ενδεχομένως η παράσταση της «Οινόης» στην Ποικίλη Στοά . Οι αρχαίες πηγές δεν αποδίδουν στον Κλέωνα και στους «δημαγωγούς» την οικοδόμηση κανενός δημόσιου κτιρίου ή ναού, ούτε συμπληρωματικές εργασίες σε κάποιο μνημείο, παρά μόνο την ανάρτηση των ασπίδων των Λακεδαιμονίων στην Ποικίλη Στοά. Είναι ωστόσο πολύ πιθανό, έργα που χρονολογούνται στη δεκαετία του 420 π.Χ. να σχετίζονται με την παράταξη των «δημαγωγών»..Όσον αφορά στα θέματα των παραστάσεων που επιλέγονται για να κοσμήσουν ναούς και δημόσια κτίρια, στην Αγορά των Αθηνών και αλλού, δεν παρατηρείται ιδιαίτερη ποικιλία. Εκείνο που αλλάζει είναι ο τρόπος σύνθεσης και γλυπτικής απόδοσης, η προβολή συγκεκριμένων στοιχείων των μύθων και η απαλοιφή ή παράβλεψη άλλων. Η μεταβαλλόμενη χρήση των θεμάτων προφανώς οφείλεται στην αλλαγή του βαθύτερου νοηματικού περιεχομένου των προς προβολή μηνυμάτων που με τη σειρά της επηρεάζεται από ποικίλους πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες, στη δεδομένη κάθε φορά ιστορική συγκυρία.