Η προϊστορική εκμετάλλευση του οροπεδίου της λίμνης Πλαστήρα

Abstract

Αρχικά, σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να διεξαχθεί εντατική έρευνα πεδίου στην περιοχή γύρω από τη λίμνη με στόχο να μελετηθούν τα επιφανειακά αρχαιολογικά δεδομένα της Παλαιολιθικής περιόδου. Καθώς, όμως, προέκυψε η πιθανότητα εντοπισμού μιας in situ Νεολιθικής θέσης, αποφασίστηκε ότι πέραν της επιφανειακής θα έπρεπε να διεξαχθεί και μια δοκιμαστική ανασκαφική έρευνα. Κατά συνέπεια, η παρούσα εργασία χωρίστηκε σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά στην εκμετάλλευση του οροπεδίου κατά την Παλαιολιθική περίοδο και το δεύτερο αφορά στη φύση και τη χρηστικότητα της νεολιθικής εγκατάστασης. Η έντονη παρουσία ανθρώπινων πληθυσμών στην περιοχή κατά το Πλειστόκαινο ήταν εμφανής ακόμα και πριν τη διεξαγωγή της εντατικής έρευνας πεδίου από την πληθώρα των επιφανειακών ευρημάτων. Ο εντοπισμός όμως in situ παλαιολιθικών θέσεων είναι πολύ δύσκολος, λόγω των συνεχιζόμενων γεωμορφολογικών και ταφονομικών διαδικασιών και συνεπώς το μόνο μέσο για την καταγραφή και τη μελέτη του παλαιολιθικού υλικού είναι η εντατική επιφανειακή έρευνα. Μολονότι μια έρευνα πεδίου δε μπορεί να αντικαταστήσει μια ανασκαφική, ως προς τη στρωματογραφική και την χρονολογική της εγκυρότητα, μπορεί να αποδειχθεί πολύ χρήσιμο εργαλείο στα χέρια του ερευνητή, όσον αφορά στην ανθρώπινη δραστηριότητα σε μια περιοχή. Πρωταρχικός στόχος αυτής της έρευνας είναι ο προσδιορισμός της παλαιολιθικής εκμετάλλευσης του οροπεδίου ως προς το χαρακτήρα της χρηστικότητάς του. Αν, δηλαδή, χρησιμοποιούνταν η θέση κατά το Πλειστόκαινο ως βασική κατασκήνωση (base camp), ως εποχιακή κυνηγετική, ή ως προσωρινή κυνηγετική. Το δεύτερο ζητούμενο προς διερεύνηση είναι η διαχρονικότητα στη χρήση της θέσης. Σε αυτήν την περίπτωση θα διερευνηθεί το κατά πόσο το υλικό που συλλέχθηκε κατά τη διάρκεια της επιφανειακής έρευνας αντιπροσωπεύει ένα εκτεταμένο χρονικά επεισόδιο χρήσης του οροπεδίου ή περισσότερα επεισόδια μικρότερης χρονικής διάρκειας. Κατά αυτήν την έννοια θα διερευνηθούν στη συνέχεια παράγοντες όπως το μέγεθος της ομάδας ή των ομάδων των τροφοσυλλεκτών και η σύνθεσή τους. Οι δύο τελευταίοι παράγοντες είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη φύση της χρηστικότητας του οροπεδίου, καθώς και το μέγεθος αλλά και η σύνθεση των ομάδων εξαρτάται απόλυτα από το σκοπό τον οποίο εξυπηρετούν (μακροχρόνια μετακίνηση πιθανώς ακολουθώντας κινήσεις ζώων, ή κυνηγετική εξόρμηση λίγων ημερών). Το τρίτο ζητούμενο της έρευνας αφορά στη διερεύνηση της εποχιακής μετακίνησης πληθυσμών και τη δημιουργία κοινωνικών δικτύων με άλλες ομάδες ανθρωπινών κατά την Παλαιολιθική περίοδο. Στη συνέχεια, θα εξεταστεί η σχέση που μπορεί να υπάρχει μεταξύ της νέας θέσης και του σπηλαίου της Θεόπετρας, καθώς η τελευταία είναι η πλησιέστερη γνωστή παλαιολιθική θέση στην περιοχή και είναι αρκετά πιθανό και οι δύο να κατοικήθηκαν από τους ίδιους πληθυσμούς. Επιπλέον, θα επιχειρήσουμε να συγκρίνουμε τα δεδομένα από τα ευρήματα του οροπεδίου με αυτά άλλων θέσεων ανά την Ελλάδα, χρησιμοποιώντας τυποτεχνολογικά κριτήρια και μετρικά δεδομένα που ενδεχομένως να φανερώνουν στοιχεία κοινών τεχνικών και συνηθειών στην επεξεργασία του λίθου. Απώτερος στόχος της μελέτης του παλαιολιθικού υλικού είναι η ένταξη των δεδομένων της νέας θέσης στον προϊστορικό ≪χάρτη≫ του ελλαδικού χώρου, όπως αυτός έχει αρχίσει να διαμορφώνεται μέσα από έρευνες πεδίου με κοινή μεθοδολογική βάση τα τελευταία χρόνια. Όσον αφορά στη διερεύνηση της νεολιθικής εγκατάστασης, θα παρουσιάσουμε τα υπάρχοντα δεδομένα και θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε τη φύση της θέσης, αλλά και τη χρηστικότητά της, καθώς βρίσκεται σε αρκετά μεγάλο υψόμετρο και μπορεί να χαρακτηριστεί ως αρκετά σπάνια. Είναι πολύ πιθανό η εγκατάσταση αυτή να έχει εποχικό χαρακτήρα και σύντομη διάρκεια χρήσης, θέτοντας έτσι υπό αμφισβήτηση δεδομένα χαρακτηριστικά των νεολιθικών πληθυσμών όπως τη μόνιμη και σταθερή κατοίκηση σε έναν τόπο αλλά και την απεξάρτηση από το κυνήγι και τη συλλογή άγριων καρπών. Στα θεωρητικά κεφάλαια αυτής της διατριβής επιχειρούμε να εντάξουμε τα δεδομένα του οροπεδίου στα πλαίσια της μεταδιαδικαστικής ερμηνευτικής, διερευνώντας παράλληλα νέες κατευθύνσεις στη μελέτη των προϊστορικών περιόδων.