Οικιστική δραστηριότητα και οργάνωση του χώρου στους οικισμούς της νεότερης νεολιθικής στη Θεσσαλία: παραδείγματα από τους οικισμούς στον Προφήτη Ηλία Μάνδρας, Μακρυχώρι, Γαλήνη και Ραχμάνι

Abstract

This study presents the types of habitation concerning the Neolithic settlements of Thessaly, identified through previous and recent survey and excavation research. It focuses on the Late Neolithic period and deals with the four settlements at Prophetis Helias Mandras, Makrychori, Rachmani and Galene, which were excavated in 1996-2000 during the construction of new roads.In terms of habitation these settlements differ considerably from each other. The present analysis attempts to shed light on aspects of the social and economic organization of the Thessalian farmers, as well as of their ideology which define their habitation choices in the eastern Thessalian plain during the Late Neolithic period. Regarding this point, significant variation and differentiation are observed among contemporary settlements or even between habitation phases of the same settlement. On the other hand, when it comes to enclosures, which consist a crucial component of a settlement’s organization, there is tendency for wider use in all Neolithic periods as well as for greater complexity in Late Neolithic. Generally, magoules (tells), the common habitation type in Neolithic Thessaly, could show variation in the tendency for habitation continuity at the same place, a fact which moderates the “static” character often attributed to the Neolithic habitation of Thessaly and allows for the recognition of a degree of mobility. This picture is further strengthened by the presence of short-lived sites which are now “buried” under the plain deposits due to their shallow stratigraphy. These sites increase the habitation density in some parts of the plain and they blur somehow the notion of “territoriality” among some neighboring settlements. Significantly, the evidence for the presence of flat and extended settlements also in Thessaly, like elsewhere, at least in the Late Neolithic further differentiates the picture of habitation in this region.

Παρουσιάζονται οι οικιστικοί τύποι που μπορούν να αναγνωριστούν στους νεολιθικούς οικισμούς της Θεσσαλίας με βάση παλαιές και πρόσφατες επιφανειακές και ανασκαφικές έρευνες. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη Νεότερη Νεολιθική περίοδο με τη μελέτη τεσσάρων οικισμών στον Προφήτη Ηλία Μάνδρας, Μακρυχώρι, Ραχμάνι και Γαλήνη που ανασκάφηκαν την περίοδο 1996-2000 στο πλαίσιο κατασκευής νέων αυτοκινητοδρόμων. Από άποψη οικιστικής οργάνωσης οι οικισμοί αυτοί διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους και η παρούσα ανάλυση προσπαθεί να διαφωτίσει πτυχές της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης καθώς και της ιδεολογίας των Θεσσαλών γεωργοκτηνοτρόφων που υπαγορεύουν τις οικιστικές επιλογές τους στην ανατολική θεσσαλική πεδιάδα κατά τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο. Ως προς το θέμα αυτό διαπιστώνεται αξιοσημείωτη ποικιλία και διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε σύγχρονους οικισμούς και ενίοτε σε οικιστικές φάσεις του ίδιου οικισμού. Ωστόσο, σε άλλα βασικά στοιχεία της οικιστικής οργάνωσης των οικισμών όπως είναι οι περίβολοι, γίνεται φανερή μια τάση γενίκευσης για όλη τη νεολιθική περίοδο με μεγαλύτερη συνθετότητα στη Νεότερη Νεολιθική.Σε γενικότερο πλαίσιο, οι μαγούλες που αποτελούν το συνηθέστερο οικιστικό τύπο στη Θεσσαλία θα μπορούσαν να παρουσιάζουν διαβαθμίσεις ως προς την τάση για συνέχιση της κατοίκησης στην ίδια θέση αμβλύνοντας το «στατικό» χαρακτήρα της κατοίκησης που συχνά αποδίδεται στην περιοχή αυτή και επιτρέποντας να διαφανεί μια κινητικότητα σε κάποιο βαθμό. Η εικόνα αυτή ενισχύεται με τον εντοπισμό βραχύχρονων οικισμών «θαμμένων» από τις αποθέσεις της πεδιάδας λόγω της ρηχής στρωματογραφίας τους που αυξάνουν περαιτέρω την πυκνότητα της κατοίκησης σε κάποιες περιοχές και αμβλύνουν τη διάκριση της «εδαφικότητας» ανάμεσα σε γειτονικούς οικισμούς. Σημαντικά, οπωσδήποτε, είναι τα δεδομένα για την παρουσία επίπεδων και εκτεταμένων οικισμών και στη Θεσσαλία τουλάχιστον στη Νεότερη Νεολιθική που διαφοροποιούν περαιτέρω την εικόνα της κατοίκησης στην περιοχή αυτή.