Η πολιτική αγωγή στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (νηπιαγωγείο και δημοτικό σχολείο) μεταπολεμικά στην Ελλάδα

Abstract

Citizenship Education is a primary goal of modern educational systems. It involves thesystematic cultivation of political values and the study of social and political institutions inorder to achieve its ultimate goal, namely the development of autonomous and democraticpersonalities. This research examines Citizenship Education in Greece during the second halfof the twentieth century (Post-war era, Dictatorship, Transition to Democracy to the presentday). The following questions are addressed:• What is the status of the school subject of “Civic Education” during this period and inrelation to its socio-historical context.• What regulations were introduced with regard to curricula and teaching materials forKindergarten and Primary School.• What educational practices are implemented in Kindergarten to promote children’ssocialization and the development of political values.• What is the ideological content of school textbooks for the subjects of “CivicEducation” and “Social and Political Education”.This research discusses two hypotheses. According to the first hypothesis, curriculum andtextbook content on Citizenship Education is conservative in nature and aims to perpetuate theexisting socio-political system. The second hypothesis claims that the political values that are cultivated are directly linked to the social conditions and the ideological character of eachgovernment. By examining these hypotheses we can identify the models of CitizenshipEducation on the basis of which Greek pupils develop into citizens, as well as the keycharacteristics of Citizenship Education during the period under review.The data mainly comes from primary sources. Explanatory reports, education acts, decrees,ministerial orders, circulars, the official curricula and syllabuses for Kindergarten and PrimarySchool and school textbooks are anayzed by means of written content analysis. The analysiscategories are: Family, School, Religion, Form of Government, Nation, Rights andResponsibilities. A second-level categorization includes Autonomy, Political Identity, andDiversity. For Kindergarten, the process of child socialization is examined, along with thedevelopment of the identity of an autonomous, intercultural and active citizen, through theSocial Sciences syllabus and the hidden curriculum. The analysis was based on interviewswith kindergaten educators.It can be concluded from the analysis that as far as models of Citizenship Education areconcerned, two models are developed which only differ in the intensity of their characteristics:the functional model and the interpretive model. As regards the ideological content,Citizenship Education moves from the level of the stated curriculum principles to the level ofan analytical cognitive approach via a specific school subject. The concepts of nation, religionand tradition are found to jointly form the three ideological pillars of social cohesion inGreece, and are emphasized at the cost of the concept of democratic polity which comprisespolitical identity, rationalism and justice. These elements occur with significantly differingfrequency in each of the three above-mentioned historical periods.

Η εκπαίδευση για την ιδιότητα του πολίτη –Citizenship Education- αποτελεί βασικόσκοπό των σύγχρονων εκπαιδευτικών συστημάτων. Περιλαμβάνει τη μεθοδική καλλιέργειατων πολιτικών αξιών και τη σπουδή των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών, με απώτεροστόχο την ανάπτυξη αυτόνομης και δημοκρατικής προσωπικότητας. Αντικείμενο τηςπαρούσας μελέτης αποτελεί η Πολιτική Αγωγή στην Ελλάδα κατά το δεύτερο ήμισυ τουεικοστού αιώνα (Μεταπολεμική περίοδος, Δικτατορίας, Μεταπολίτευσης). Διερευνώνται ταερωτήματα: Ποιο είναι το status του μαθήματος της πολιτικής αγωγής, κατά την εξεταζόμενηπερίοδο και σε σχέση με το κοινωνικο-ιστορικό του πλαίσιο. Ποιες ρυθμίσεις θεσμοθετήθηκαν αναφορικά με τα αναλυτικά προγράμματα και τασυνοδευτικά υλικά του μαθήματος για το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό σχολείο. Ποιες εκπαιδευτικές πρακτικές εφαρμόζονται στα Νηπιαγωγεία για τηνκοινωνικοποίηση των παιδιών και την ανάπτυξη πολιτικών αξιών. Ποιο είναι το ιδεολογικό περιεχόμενο των διδακτικών εγχειριδίων των μαθημάτων«Αγωγή του Πολίτη» και «Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή».Διερευνώνται δύο βασικές υποθέσεις. Σύμφωνα με την πρώτη, το περιεχόμενο τωναναλυτικών προγραμμάτων και των σχολικών βιβλίων της πολιτικής αγωγής, είναισυντηρητικό αποσκοπώντας στην αναπαραγωγή του κοινωνικο-πολιτικού συστήματος. Ηδεύτερη υποστηρίζει ότι οι πολιτικές αξίες που καλλιεργούνται έχουν άμεση σχέση με τιςκοινωνικές συνθήκες και τον ιδεολογικό χαρακτήρα της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας. Η διερεύνηση των υποθέσεων οδηγεί, στην αναγνώριση των μοντέλων πολιτικής αγωγής, με ταοποία διαμορφώνονται σε πολίτες οι Έλληνες μαθητές, καθώς και στην αναγνώριση τωνουσιαστικών χαρακτηριστικών της πολιτικής αγωγής, της περιόδου που εξετάζουμε.Οι πηγές των δεδομένων είναι κατά βάση πρωτογενείς. Αναλύονται εισηγητικέςεκθέσεις και νόμοι για την εκπαίδευση, διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις, εγκύκλιεςδιαταγές, τα επίσημα αναλυτικά προγράμματα του Νηπιαγωγείου και του Δημοτικού Σχολείουκαι τα σχολικά εγχειρίδια των μαθημάτων με την τεχνική της ανάλυσης περιεχομένουγραπτών κειμένων. Οι κατηγορίες ανάλυσης είναι: Οικογένεια, Σχολείο, Θρησκεία,Πολίτευμα, Έθνος, Δικαιώματα και Υποχρεώσεις. Σε μια δευτέρου επιπέδου κατηγοριοποίησητης ανάλυσης έχουμε τις κατηγορίες: Αυτονομία, Πολιτική Ταυτότητα, Διαφορετικότητα. Για τοΝηπιαγωγείο εξετάζεται η διαδικασία της κοινωνικοποίησης των παιδιών και τηςοικοδόμησης της ταυτότητας ενός αυτόνομου, διαπολιτισμικού και ενεργού πολίτη, μέσα απότο αναλυτικό πρόγραμμα των Κοινωνικών Επιστημών καθώς και το κρυφό αναλυτικόπρόγραμμα. Εφαρμόζεται η την τεχνική της συνέντευξης σε νηπιαγωγούς.Από την ανάλυση συμπεραίνεται ότι σε ότι αφορά στα μοντέλα πολιτικής αγωγήςαναπτύσσονται το λειτουργικό και το ερμηνευτικό μοντέλο, με διαφορές μόνο στην έντασητων χαρακτηριστικών τους. Όσον αφορά στο ιδεολογικό περιεχόμενο η πολιτική αγωγήπερνάει από το επίπεδο των γενικά διακηρυγμένων αρχών των αναλυτικών προγραμμάτων,στο επίπεδο της αναλυτικής γνωστικής προσέγγισης, μέσω ενός ανεξάρτητου διδακτικούαντικειμένου. Συμπεραίνεται, ότι από κοινού η ιδέα του έθνους, της θρησκείας και τηςπαράδοσης αποτελούν τα κύρια ιδεολογικά στηρίγματα για τη συνοχή της ελληνικήςκοινωνίας, και είναι αυτά που ενισχύονται εις βάρος των ιδεών της δημοκρατίας, με τηνέννοια της πολιτικής ταυτότητας, του ορθολογικού λόγου και του δικαίου. Διαπιστώνεταισημαντική διαφοροποίηση στη συχνότητα εμφάνισης αυτών των στοιχείων σε κάθε ιστορικήπερίοδο.