Η ψυχοκινητική αγωγή ως προϋπόθεση και μέσο βελτίωσης της γραφοκινητικής δεξιότητας παιδιών προσχολικής ηλικίας

Abstract

Η συστηµατική εκµάθηση της δεξιότητας της γραφής αποτελεί µια από τις βασικές µαθήσεις µε τις οποίες έρχεται αντιµέτωπο το παιδί µε την είσοδό του στο δηµοτικό σχολείο. Γι’ αυτό, η δηµιουργία των προϋποθέσεων που θα ευνοήσουν την επιτυχή της προσέγγιση από το παιδί, απασχολεί έντονα τους µελετητές της προσχολικής ηλικίας. Η ψυχοκινητική αγωγή, ως εκπαιδευτική προσέγγιση που στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού, µε µεγάλη εφαρµογή και αποδοχή στην εκπαίδευση, ιδιαίτερα στις µικρές ηλικίες (Le Boulche, 1984, Durivage, 1987, De Lièvre & Staes,1993, Bolduc, 1997), οφείλει, στο πλαίσιο της προσχολικής εκπαίδευσης, να προετοιµάσει το παιδί για την κατάκτηση των στοιχείων εκείνων χωρίς τα οποία απειλείται µε αποτυχία, όπως: η δόµηση του σωµατικού σχήµατος, η ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας και του οπτικο-κινητικού συντονισµού, η σταθεροποίηση της πλευρίωσης, η κατάκτηση των χωρικών και χρονικών εννοιών, ο έλεγχος του µυϊκού τόνου (Le Camus, 1990, Contant & Calza, 1994, Corraze, 1998), στοιχεία απαραίτητα για την εκµάθηση της γραφής. Η βιβλιογραφική επισκόπηση έδειξε ότι η ψυχοκινητική ανάπτυξη του παιδιού συνδέεται στενά µε τη γραφή, καθώς η εκµάθησή της αποτελεί µια πολύπλοκη διαδικασία της οποίας η επιτυχής παραγωγή εξαρτάται όχι µόνο από γνωστικούς αλλάκαι από ψυχοκινητικούς παράγοντες, των οποίων η σχέση µε τη γραφή έχει κριθεί από πολλούς ερευνητές σηµαντική. Το νηπιαγωγείο οφείλει να στηρίξει το παιδί σ’ αυτή την προσπάθεια, βοηθώντας το να αναπτύξει τις αναγκαίες προϋποθέσεις που θα το οδηγήσουν σε µια επιτυχηµένη γραφή. Συµβολή στην ανάδειξη της σχέσης µεταξύ της γραφής και της ψυχοκινητικής αγωγής αποτελεί η έρευνά µας. Σκοπός της είναι η ανάπτυξη των ψυχοκινητικών και γραφοκινητικών δεξιοτήτων των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Οι στόχοι που τέθηκαν είναι ο σχεδιασµός, η εφαρµογή και η αξιολόγηση ενός πειραµατικού προγράµµατος στο πλαίσιο του προγράµµατος του νηπιαγωγείου, σύστοιχου προς την ψυχοκινητική ανάπτυξη του νηπίου. Για την επίτευξη των στόχων της έρευνας επιχειρήσαµε, αρχικά, µέσα από τη µελέτη της βιβλιογραφίας, να αναδείξουµε τους ψυχοκινητικούς παράγοντες που επηρεάζουν την εκµάθηση της γραφής στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας και, στηριζόµενοι σ’ αυτούς, να εκπονήσουµε ένα πειραµατικό πρόγραµµα για την ανάπτυξη της ψυχοκινητικής και γραφοκινητικής δεξιότητας των νηπίων. Στη συνέχειαυιοθετήσαµε την εφαρµογή ενός φυσικού πειραµατισµού. Με τη µέθοδο της τυχαίας δειγµατοληψίας επιλέξαµε 8 τάξεις νηπιαγωγείου (συνολικά 116 νήπια), τις οποίες χωρίσαµε σε δύο οµάδες, την πειραµατική και την ελέγχου, των οποίων στη συνέχεια επιβεβαιώσαµε την ισοδυναµία. Στην πειραµατική οµάδα εφαρµόσαµε το πειραµατικό πρόγραµµα που σχεδιάσαµε, ενώ, κατά την ίδια περίοδο, η οµάδα ελέγχου ακολούθησε το τυπικό-παραδοσιακό πρόγραµµα δραστηριοτήτων του νηπιαγωγείου. Στην πειραµατική µας µελέτη διατυπώσαµε δύο γενικές υποθέσεις. Στην πρώτηυποθέσαµε ότι οι δύο οµάδες (πειραµατική και ελέγχου) διαφέρουν σηµαντικά στις επιδόσεις τους στο σύνολο των ψυχοκινητικών δοκιµασιών, µετά την εφαρµογή του πειραµατικού προγράµµατος. Στη δεύτερη υποθέσαµε ότι οι δύο οµάδες (πειραµατική και ελέγχου) διαφέρουν σηµαντικά στις επιδόσεις τους στο σύνολο των γραφοκινητικών δοκιµασιών, µετά την εφαρµογή του πειραµατικού προγράµµατος. Για τη συλλογή των στοιχείων της έρευνας κατασκευάσαµε ένα κριτήριο µέτρησης της ψυχοκινητικής και της γραφοκινητικής δεξιότητας παιδιών προσχολικής ηλικίας, που να ελέγχει τις ψυχοκινητικές προϋποθέσεις που εξασφαλίζουν την κατάκτηση της κίνησης της γραφής, το οποίο και ελέξαµε για την αξιοπιστεία του. Τα αποτελέσµατα της έρευνας προέκυψαν από τη σύγκριση των επιδόσεων της πειραµατικής οµάδας και της οµάδας ελέγχου, πριν (προ-τεστ) και µετά (µετα-τεστ) την εφαρµογή του πειραµατικού προγράµµατος. Η στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων της έρευνας έδειξε ότι, το πειραµατικό πρόγραµµα που εφαρµόστηκε στην πειραµατική οµάδα είχε σαν αποτέλεσµα τη βελτίωση των παραγόντων που αξιολογήθηκαν, σε σύγκριση µε την οµάδα ελέγχου που ακολούθησε το τυπικό-παραδοσιακό πρόγραµµα δραστηριοτήτων του νηπιαγωγείου. Τα παραπάνω αποτελέσµατα, µας επιτρέπουν να ισχυριστούµε την αποτελεσµατικότητα του πειραµατικού µας προγράµµατος, που αν και είχε περιορισµένη διάρκεια 12 εβδοµάδων, απέδειξε ότι είναι ικανό να βελτιώσει την ψυχοκινητική και γραφοκινητική δεξιότητα των παιδιών της πειραµατικής οµάδας, σε σχέση µε τα παιδιά της οµάδας ελέγχου.

L'étude systématique de l’apprentissage de l'écriture est fondamentale. Elle constitue un des apprentissages de base avec lesquels se confronte l'enfant dès son entrée à l'école primaire. Pour ceci, la création des conditions qui encourageront son approche réussie par l'enfant, préoccupe intensément les expérimentateurs de l'âge préscolaire. L’éducation psychomotrice, en tant qu'approche éducative qui vise la croissance globale de l'enfant, a une grande application et acceptation au milieu de l'éducation, en particulier chez les petits (Le Boulche, 1984, Durivage, 1987, De Lièvre et Staes, 1993, Bolduc, 1997). Dans le cadre de l'éducation préscolaire, elle prépare l'enfant à acquérir les éléments sans lesquels il est menacé par l'échec, comme: la structuration du schéma corporel, la croissance de la motricité fine et la coordination oculomotrice, la stabilisation de la latéralité, la conquête des notions de l’espace et du temps, la maîtrise du tonus musculaire (Le Camus, 1990, Contant et Calza, 1994, Corraze, 1998), éléments essentiels pour l'apprentissage de l'écriture. L’étude bibliographique prouve que la croissance psychomotrice de l'enfant est reliée étroitement à l'écriture. Son apprentissage constitue un processus compliqué dont la production réussie dépend aussi bien de facteurs cognitifs que de facteurs psychomoteurs. La relation de ces derniers avec l'écriture a été jugée importante par plusieurs chercheurs. L’école maternelle doit donc soutenir l'enfant dans cet effort et l’aider à développer les conditions nécessaires pour le conduire vers une écriture réussie. Notre recherche contribue à mettre en évidence la relation entre l'écriture et l'éducation psychomotrice. Le but de celle-ci est le développement des habilités psychomotrices et graphomotrices des enfants d’âge préscolaire. Les objectifs visés sont la planification, l'application et l'évaluation d’un programme expérimental dans le cadre du programme de l’école maternelle, compatible à la croissance psychomotrice de l’enfant d’âge préscolaire. Pour l'accomplissement des objectifs de la recherche nous avons essayé, par l'étude de la bibliographie, de mettre en évidence les facteurs psychomoteurs qui influencent l’apprentissage de l’écriture chez les enfants d’âge préscolaire. Suite à cette étude, nous avons établi un programme expérimental pour le développement de la croissance psychomotrice et graphomotrice des petits enfants. Nous avons appliqué une expérimentation en environnement naturel. La méthode d’échantillonnage aléatoire a été utilisée pour sélectionner 8 classes maternelles (au total 116 enfants d’âge maternel), que nous avons divisé en deux équipes: expérimentale et de contrôle; ensuite nous avons confirmé leur équivalence. Dans l'équipe expérimentale nous avons appliqué le programme expérimental que nous avons créé, alors que, pendant la même période, l'équipe de contrôle suivait le programme formel-traditionnel des activités de l’école maternelle. Dans notre étude expérimentale nous avons formulé deux hypothèses générales. D'abord nous avons supposé que les deux équipes (expérimentale et de contrôle) diffèrent considérablement dans leurs performances au total des épreuves psychomotrices, après l'application du programme expérimental. Deuxièmement nous avons supposé que les deux équipes (expérimentale et de contrôle) diffèrent considérablement dans leurs performances au total des épreuves graphomotrices, après l'application du programme expérimental. Pour sélectionner les éléments de la recherche nous avons créé un critère pour mesurer l’habilité psychomotrice et graphomotrice des enfants d’âge préscolaire, dont le but était de vérifier les conditions psychomotrices qui assurent la conquête du geste de l'écriture. Ce critère a été examiné pour sa fiabilité. Pour obtenir les résultats de la recherche, nous avons comparé les performances de l'équipe expérimentale et de l'équipe de contrôle, avant (pre-test) et après (post-test) l'application du programme expérimental. Le traitement statistique des données de la recherche a montré que le programme expérimental, appliqué à l'équipe expérimentale, a eut comme résultat l'amélioration des facteurs évalués, en comparaison avec l'équipe de contrôle qui a suivi le programme formel-traditionnel des activités de l’école maternelle. Les résultats de notre recherche nous permettent de prouver l'efficacité de notre programme expérimental, qui malgré sa durée limitée de 12 semaines, a montré qu'il est capable d’améliorer l’habilité psychomotrice et graphomotrice des enfants de l'équipe expérimentale, par rapport aux enfants de l'équipe de contrôle.