Ο ρόλος των ενδιάμεσων στεγαστικών δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης στην κοινωνική επανένταξη ατόμων με ψυχικές διαταραχές: στάσεις και αντιλήψεις προσωπικού και ενοίκων σε δομές της Θεσσαλίας

Abstract

With the implementation of psychiatric reform in Greece, the care of persons with mental disorders has been transferred into sheltered housing in the community (Nursing Homes, Hostels, Sheltered Apartments), for the care and psychosocial rehabilitation of the patients, with the ultimate aim of the deinstitutionalization and their social reintegration. In this context, the present thesis aims to record and analyze the attitudes and perceptions of both staff working in “Psychargos” Project residential units in Thessaly and resident-patients of these units, as well as to check the hypothesis of new institutionalization for the units under investigation.Specifically, 17 residential units (that started to operate by the end of 2004) of the above mentioned psychosocial rehabilitation Project were studied, and, in particular, 5 Nursing Homes, 4 Hostels and 8 Sheltered Apartments, distributed in 4 prefectures of Thessaly. All staff members, 157 individuals, as well as 88 resident-patients, participated in this research. In order to achieve the goals of the study, on-site data collection (field study) was carried out by structuring and using the following questionnaires for:-staff attitudes-resident-patients’ satisfaction and attitudesIn addition, the General Assessment Scale (GAS) was used. The hypothesis of new institutionalization for these residential units was checked in a 2 years and 10 months follow-up of any moving/transfer of the same resident-patients.Regarding the staff, a positive attitude towards the institution of community residential units itself was recorded, as they believe that these units were really created for the social reintegration of the chronically mentally ill individuals. Nevertheless, the staff members expressed a negative opinion regarding the prospect of full-up rehabilitation of the resident-patients and also skepticism as to the acceptability of these persons by the local community.On their part, the resident-patients of the units examined develop personal and social skills, maintain good relationships with staff and fellow residents, and also feel content with their residence itself and the services provided. Generally, they express satisfaction with their living conditions, which can be considered particularly encouraging for the further development of psychosocial rehabilitation programs in the community.However, apart from the undeniable improvement in the quality of life of the resident-patients in these residential units, the question arises whether the transfer to the units will eventually lead to their social reintegration. According to the findings of the follow-up study, none of the resident-patients moved out of the units into the community during the follow-up period, although several of them had clearly expressed their desire to live independently in their own personal place and also seemed to feel ready to do so. Nevertheless, the deinstitutionalization of chronically mentally ill individuals cannot be limited to the closure of large psychiatric hospitals and transferring the patients to sheltered housing in the community, but, it should aim at their social reintegration. Therefore, concern still remains as to whether the residential units have a temporary character, or they constitute a permanent and final solution for these people.

Με την εφαρμογή της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα, η φροντίδα των ατόμων με χρόνιες ψυχικές διαταραχές μεταφέρεται σε προστατευμένους χώρους στέγασης στην κοινότητα (Οικοτροφεία, Ξενώνες, Προστατευμένα Διαμερίσματα), για την περίθαλψη και την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ασθενών, με τελικό στόχο τον αποϊδρυματισμό και την κοινωνική τους επανένταξη. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στην καταγραφή και την ανάλυση των στάσεων και των αντιλήψεων, αφενός μεν του προσωπικού των στεγαστικών δομών του Προγράμματος «Ψυχαργώς» στη Θεσσαλία, αφετέρου δε των ενοίκων-ασθενών των ίδιων δομών, καθώς και στον έλεγχο της υπόθεσης του νεοϊδρυματικού χαρακτήρα των δομών αυτών.Συγκεκριμένα, η έρευνα συμπεριλαμβάνει τη μελέτη 17 δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης του Προγράμματος – η λειτουργία των οποίων είχε ξεκινήσει μέχρι το τέλος του 2004 – και ειδικότερα, 5 Οικοτροφείων, 4 Ξενώνων και 8 Προστατευμένων Διαμερισμάτων, κατανεμημένων στους 4 νομούς της Θεσσαλίας. Συμμετείχε το σύνολο του προσωπικού, δηλαδή 157 άτομα, καθώς και 88 ένοικοι-ασθενείς των εξεταζομένων δομών.Για την επίτευξη των στόχων της έρευνας πραγματοποιήθηκε επιτόπια συλλογή πρωτογενών στοιχείων, με την κατασκευή των ακολούθων προτύπων ερωτηματολογίων:- στάσεων προσωπικού- ικανοποίησης και στάσεων ενοίκων-ασθενώνΕπίσης, χρησιμοποιήθηκε και η Κλίμακα Ολικής Εκτίμησης Λειτουργικότητας (ΚΟΕΛ - GAS). Η υπόθεση του νεοϊδρυματικού χαρακτήρα των στεγαστικών δομών ελέγχθηκε μέσω της καταγραφής σε μεταγενέστερο χρόνο (2 έτη και 10 μήνες αργότερα) τυχόν μετακινήσεων των ίδιων ενοίκων-ασθενών.Για τους εργαζόμενους, καταγράφηκε θετική στάση ως προς το θεσμό των στεγαστικών δομών, καθώς πιστεύουν ότι οι δομές δημιουργήθηκαν με στόχο την κοινωνική επανένταξη των ατόμων με χρόνιες ψυχικές διαταραχές. Ωστόσο, αρνητική ήταν η εκτίμηση του προσωπικού αναφορικά με την προοπτική πλήρους αποθεραπείας των ενοίκων, ενώ σκεπτικισμό εξέφρασαν ως προς την αποδοχή των ανθρώπων αυτών από την τοπική κοινότητα. Από την πλευρά τους, οι ένοικοι των δομών που εξετάστηκαν αναπτύσσουν ατομικές και κοινωνικές δεξιότητες, διατηρούν καλές σχέσεις με το προσωπικό και τους συγκατοίκους τους, και παράλληλα αισθάνονται ευχαριστημένοι από τον ίδιο το χώρο κατοικίας τους και τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Γενικότερα, εκδηλώνουν ικανοποίηση από τη διαβίωσή τους στις δομές, γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για την πορεία των προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης στην κοινότητα.Πέραν, όμως, της αναμφισβήτητης βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ενοίκων-ασθενών στις στεγαστικές δομές, γεννάται το ερώτημα του κατά πόσο η μετάβασή τους στις δομές αυτές θα έχει ως τελικό αποτέλεσμα την κοινωνική τους επανένταξη. Από τα ευρήματα της επαναληπτικής καταγραφής, καμία μετακίνηση ενοίκου-ασθενούς δεν σημειώθηκε προς την κοινότητα στο διάστημα 2 ετών και 10 μηνών, παρότι αρκετοί εξ’ αυτών εκδήλωσαν σαφή επιθυμία να κατοικήσουν αυτόνομα σε δικό τους προσωπικό χώρο και παράλληλα εξέφρασαν και ανάλογη ετοιμότητα. Όμως, ο αποϊδρυματισμός των ατόμων με χρόνιες ψυχικές διαταραχές δεν εξαντλείται στο κλείσιμο των μεγάλων ψυχιατρικών νοσοκομείων και στη μεταφορά των ασθενών σε προστατευμένους χώρους στέγασης στην κοινότητα, αλλά θα έπρεπε να στοχεύει στην ουσιαστική κοινωνική επανένταξη. Παραμένει, επομένως, προβληματισμός σχετικά με το εάν οι στεγαστικές δομές έχουν προσωρινό χαρακτήρα ή αποτελούν μόνιμη και τελική λύση για τους ανθρώπους αυτούς.