Νεοελληνικές μεταφράσεις της Μήδειας του Ευριπίδη

Abstract

The present dissertation falls within the scope of descriptive translation studies, with the aim not only to concisely introduce Modern Greek translations of Euripides’ Medea, but also, through concrete translations, probe into intralingual translation studies within the framework of a multilayered, due to its theatrical nature genre of ancient Greek poetry. Medea was chosen due to its being a characteristic sample of ancient drama, a play posing distinctive interpretative issues, while repeatedly translated. Translations are chronologically ordered, while the subsequent comparison of representative translation samples of different eras serves as a means of indulging into ancient Greek drama translation. Based on the distinction among philological, literary and theatrical translation, as samples of the first category are chosen the translations of reputable scholars, namely Sakorrafos and Papaharisis. From within the wide scope of literary translations, a case in point will be the first translation in Greek demotic language by Pergialitis, along with the translations of Lekatsas and Roussos. As for theatrical translations, the category is represented by the translations of Myrtiotissa and Heimonas. The presentation of the translations which fall in each category, focuses on specific excerpts and themes in order to examine representative parts of drama and analyze the way of dealing with concrete philological, interpretative and dramatic issues posed by the text. Through this analytical presentation, it becomes feasible to proceed to an overall comparison of the various categories of translation and draw all-inclusive conclusions. There is proven that the boundaries among the various categories are quite variable. Furthermore, there is no substantial theoretical speculation since translation arguments are usually restricted to the distinction between philological and literary translation. It also becomes evident that the language issue has exerted a decisive influence on the Modern Greek translation practice. Innovative attempts tend to co-exist with more traditional translation approaches and there appears to be no universal translation practice vis-à-vis ancient Greek drama.

Η παρούσα εργασία κινείται στο πλαίσιο των περιγραφικών μεταφραστικών σπουδών και επιχειρεί αφενός να παρουσιάσει συνοπτικά το σύνολο των νεοελληνικών μεταφράσεων της Μήδειας του Ευριπίδη και αφετέρου, μέσω της μελέτης συγκεκριμένων μεταφράσεων, να διερευνήσει ζητήματα ενδογλωσσικής μετάφρασης στο πλαίσιο ενός σύνθετου, λόγω της θεατρικής φύσης του, ποιητικού είδους της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Το συγκεκριμένο έργο του Ευριπίδη επιλέγεται ως χαρακτηριστικό δείγμα δράματος που θέτει ποικίλα ερμηνευτικά προβλήματα και το οποίο έχει μεταφραστεί κατά κόρον. Οι μεταφράσεις παρουσιάζονται συνοπτικά σε χρονολογική σειρά και στη συνέχεια, μέσω της σύγκρισης αντιπροσωπευτικών δειγμάτων μετάφρασης από διάφορες εποχές, μελετάται ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται η μετάφραση του αρχαίου ελληνικού δράματος. Βάσει της διάκρισης σε φιλολογικές, λογοτεχνικές και θεατρικές μεταφράσεις, επιλέγονται από την πρώτη κατηγορία οι μεταφράσεις έγκριτων φιλολόγων, του Σακορράφου και του Παπαχαρίση. Από το ευρύ πεδίο των λογοτεχνικών μεταφράσεων χαρακτηριστικό δείγμα αποτελούν η πρώτη μετάφραση σε δημοτική γλώσσα από τον Περγιαλίτη καθώς και οι μεταφράσεις των Λεκατσά και Ρούσσου. Η κατηγορία των θεατρικών μεταφράσεων εκπροσωπείται από τις αποδόσεις της Μυρτιώτισσας και του Χειμωνά. Η παρουσίαση των μεταφράσεων ανά κατηγορία εστιάζει σε συγκεκριμένα χωρία και επιμέρους ειδικά θέματα, με σκοπό να εξετασθούν χαρακτηριστικά τμήματα από τα διάφορα κατά ποσόν μέρη του δράματος και να αναλυθεί ο τρόπος αντιμετώπισης των φιλολογικών, ερμηνευτικών και δραματουργικών προβλημάτων που θέτει το κείμενο. Μέσω της αναλυτικής αυτής παρουσίασης είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί ακολούθως μια συνολική σύγκριση μεταξύ των κατηγοριών και να εξαχθούν γενικότερα συμπεράσματα. Αποδεικνύεται ότι τα όρια μεταξύ των διαφορετικών κατηγοριών μετάφρασης είναι αρκετά ρευστά. Επιπλέον απουσιάζει ο ουσιαστικός θεωρητικός προβληματισμός καθώς ο λόγος περί μετάφρασης συνήθως εξαντλείται στη διάκριση μεταξύ φιλολογικής και λογοτεχνικής μετάφρασης. Διαπιστώνεται επίσης ότι το γλωσσικό ζήτημα επηρέασε καθοριστικά τη νεοελληνική μεταφραστική πρακτική και ότι ανανεωτικές τάσεις συνυπάρχουν με πιο παραδοσιακούς τρόπους μετάφρασης, αλλά δεν προκύπτει μια καθολική πρακτική της μετάφρασης του αρχαίου δράματος.