Η έννοια του Θείου στον Αριστοτέλη

Abstract

The concept of divine beings and divinity itself lies at the heart of the Aristotelian ontology due to the existential dependence of all natural bodies on the first and the secondary unmoved, incorporeal substances, the eternal principles. This dissertation sets as its main goal the spherical and comprehensive description of what Aristotle considered to be divine. The research is based mainly, but no exclusively, on the aristotelian corpus. The usage of secondary works written by ancient, medieval and modern commentators and researchers is restricted to the most important ones. Having as guide the first philosophy, the science considered by the philosopher as the top ranking theoretical science, we investigate the way in which substances depend on the principles of perishable and imperishable, according to Aristotle, bodies that is on the unmoved movers, among them, the first plays a central role and is presented to be compared with monarchist power. The first principle acts as mover of the first celestial sphere that is the sum of all the stars that move as a whole unit but not separately. The rest of the unmoved movers are responsible for the movements of the planets. The consideration of the first principle as universal final cause is examined thoroughly. Additionally, themes like the presence of the divine psychical power of mind in humans, the stance of Aristotle towards the traditional religion of his era and the question whether he accepts personal or impersonal divine entities are examined in detail.

Η έννοια του θείου βρίσκεται στην καρδιά της αριστοτελικής οντολογίας, αφού συνδέεται άμεσα και άρρηκτα με την πρώτη και τις λοιπές ακίνητες και άυλες ουσίες, τις αΐδιες αρχές από τις οποίες εξαρτάται ολόκληρη η πυραμίδα των υπαρκτών όντων. Η διατριβή έχει ως κύριο σκοπό την αποτύπωση και κατάδειξη της αριστοτελικής θεώρησης του θείου, ό,τι δηλαδή εκλαμβάνεται ή χαρακτηρίζεται από τον φιλόσοφο, ως θεϊκό. Η έρευνα στηρίζεται κατά πρώτο λόγο στα αριστοτελικά συγγράμματα ενώ η προσφυγή και χρήση ερμηνευτικών μελετών αρχαίων, νεότερων και σύγχρονων ερευνητών γίνεται επιλεκτικά και κυρίως όπου παρατηρείται διχογνωμία στις απόψεις των ερμηνευτών. Με οδηγό την πρώτη φιλοσοφία, την επιστήμη που τίθεται από τον Αριστοτέλη στην κορυφή των θεωρητικών επιστημών, διερευνάται ο τρόπος εξάρτησης κάθε υπαρκτού όντος από τις αρχές των φθαρτών και άφθαρτων, κατά τον φιλόσοφο, αισθητών σωμάτων-ουσιών από τα ακίνητα, κινητικά, ανάμεσα στα οποία το πρώτο έχει συντονιστικό ρόλο και η εξουσία του παραβάλλεται με βασιλική αρχή. Η πρώτη αρχή ως άυλη νοητική αρχή ενεργεί ως κινητικό αίτιο της σφαίρας των απλανών άστρων, ενώ τα υπόλοιπα ακίνητα κινούν τους πλανήτες. Εξετάζεται ακόμη η θεώρηση της πρώτης αρχής ως τελικού αιτίου του κόσμου, η παρούσα της θεϊκής δύναμης της νόηση στον άνθρωπο, η στάση του φιλοσόφου έναντι της θρησκευτικής ζωής στην εποχή του και το ερώτημα ενδεχόμενης αποδοχής, εκ μέρους του, προσωπικών ή απρόσωπων θεϊκών αρχών.