Η συμβολή της αρχιτεκτονικής τοπίου στην αξιολόγηση υγροτοπικών τοπίων προστατευόμενων περιοχών με χρήση GIS: η περίπτωση της λίμνης Παμβώτιδας Ιωαννίνων

Abstract

Ecological balance conservation is considered necessary in the framework of achieving sustainable development. Vital functions are performed in wetland landscapes, such as flood control, sediment retention, absorption of nutrients and biodiversity support, replenishment of water supplies, carbon dioxide absorption, heat storage and release, that are crucial in maintaining ecological balance but are also valuable to people in various ways. These fragile ecosystems are suffering extensive degradation in our country, especially where anthropogenic pressure is intense and land use changes are extensive. Assessment of these particular landscapes is the first step towards their protection, proper management and sustainable development. This thesis aims at providing an easy-to-use methodological framework for ecological assessment of wetland landscapes of Protected Areas. Achievement of this goal is obtained through extensive analytical study of landscape evaluation methods as well as through research of the link between landscape ecology and landscape architecture. Addressing environmental problems at landscape level, or extending the study to a larger scale as landscape ecology proposes, can be considered an element of originality. In addition, as it is the first time a landscape ecological assessment is implemented in Greece, it will provide knew knowledge and theoretical documentation on the specificities of its application in Greece. What is also considered important is the construction of a suitable GIS as a landscape assessment tool as well as the synthetic process of determining the final maps.Four successive stages to determine the most important ecological areas are distinguished:Stage 1: defining the assessment areaStage 2: recording and analysing of the current situationStage 3: developing an appropriate GISStage 4: utilization of the resultsThe proposed methodology is applied to the wetland landscape of the Protected Area of Lake Pamvotis, located in the prefecture of Ioannina in northwestern Greece. Lake Pamvotis watershed is experiencing rapid habitat loss and fragmentation, water quality degradation and water balance disturbance as well as pollution, from the growing trend of urban development.The aim of the present case study was to identify the "most valued” areas for biodiversity conservation and the lake protection, so that future measures for protection, management and enhancement are focused in these particular areas. It aspires to be a useful tool and guide to Management Authority of Lake Pamvotis. The methodology uses Geographic Information systems (GIS), with input data such as land cover, land use, road networks, drainage network, NATURA sites, basin border, biological surveys, local government boundaries etc. and produces spatially distributed information on ecologically important areas.It was found that a significant part of the basin remains fairly undisturbed and should be preserved as such by all means. The methodology for assessing wetland landscape protected areas appeared to be workable, reliable and efficient for the identification of ecologically sensitive areas in the basin. Thus it can function as a tool for proper management of wetlands and spatial planning. Finally, ways to implement the results of the study are suggested in order to contribute to the sustainable development of the wetland landscape of Lake Pamvotis.

Στο πλαίσιο της επιδιωκόμενης αειφόρου ανάπτυξης θεωρείται αναγκαία η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας. Στα υγροτοπικά τοπία επιτελούνται ζωτικές λειτουργίες όπως έλεγχος πλημμύρων, παγίδευση ιζημάτων, στήριξη τροφικών πλεγμάτων και κατά επέκταση της βιοποικιλότητας, εμπλουτισμός νερού, απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα, αποθήκευση και απελευθέρωση θερμότητας, που συμβάλλουν καθοριστικά στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας, αλλά και συνεπάγονται τελικά πολλαπλές αξίες για τον ίδιο τον άνθρωπο. Η υποβάθμιση αυτών των ευαίσθητων οικοσυστημάτων έχει λάβει στη χώρα μας ανησυχητικές διαστάσεις ειδικά όπου ασκούνται έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις και εκτενείς αλλαγές στις χρήσεις γης. Η αξιολόγηση αυτών των ιδιαίτερων τοπίων είναι το πρώτο βήμα για την προστασία τους, την κατάλληλη διαχείριση και την αειφόρο ανάπτυξή τους.Η διατριβή στοχεύει στη διαμόρφωση ενός εύχρηστου μεθοδολογικού πλαισίου για οικολογική αξιολόγηση υγροτοπικών τοπίων Προστατευόμενων Περιοχών. Η επίτευξη του παραπάνω στόχου πραγματοποιείται μέσω της εκτενούς αναλυτικής μελέτης μεθόδων αξιολόγησης τοπίου, αλλά και της διερεύνησης της σύνδεσης μεταξύ αρχιτεκτονικής τοπίου και οικολογίας τοπίου. Στοιχείο πρωτοτυπίας μπορεί να θεωρηθεί η αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων σε επίπεδο τοπίου, ή η διεύρυνση μελέτης σε μεγαλύτερες κλίμακες όπως προτείνει η οικολογία τοπίου. Επιπλέον, καθώς η οικολογική αξιολόγηση τοπίου εφαρμόζεται για πρώτη φορά, θα προσφέρει νέα γνώση και θεωρητική τεκμηρίωση για τις ιδιαιτερότητες εφαρμογής στον ελλαδικό χώρο. Σημαντική είναι και η δημιουργία κατάλληλου GIS ως εργαλείου αξιολόγησης τοπίου και η συνθετική διαδικασία προσδιορισμού των τελικών χαρτών.Διακρίνονται τέσσερα διαδοχικά στάδια για τον προσδιορισμό των πιο αξιόλογων οικολογικά περιοχών:Στάδιο 1.: Ορισμός περιοχής αξιολόγησηςΣτάδιο 2.: Καταγραφή και ανάλυση υπάρχουσας κατάστασηςΣτάδιο 3.: Δημιουργία κατάλληλου Γεωγραφικού Συστήματος ΠληροφοριώνΣτάδιο 4.: Αξιοποίηση αποτελεσμάτωνΗ προτεινόμενη μεθοδολογία εφαρμόζεται στο υγροτοπικό τοπίο της Προστατευόμενης Περιοχής της λίμνης Παμβώτιδας, που βρίσκεται στο νομό Ιωαννίνων στη Β.Δ. Ελλάδα. Η λεκάνη απορροής Λίμνης Παμβώτιδας, λόγω της αυξανόμενης τάσης αστικής ανάπτυξης του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, βιώνει ραγδαία απώλεια ενδιαιτημάτων και κατακερματισμό, υποβάθμιση της ποιότητας νερού και διατάραξη του υδατικού ισοζυγίου της λίμνης, ρύπανση. Στόχος της μελέτης εφαρμογής είναι ο προσδιορισμός των «πολυτιμότερων» περιοχών για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία της λίμνης, ώστε εκεί να επικεντρωθούν μελλοντικά μέτρα προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης. Φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο και οδηγό για το Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας. Στη μεθοδολογία χρησιμοποιούνται ΓΣΠ (GIS), με δεδομένα εισόδου όπως εδαφοκάλυψη, χρήσεις γης, οδικά δίκτυα, υδρογραφικό δίκτυο, περιοχή NATURA, λεκάνη απορροής, βιολογικές έρευνες, όρια Ο.Τ.Α. κ.ά. και παράγονται χωρικά κατανεμημένες πληροφορίες που αφορούν τις σημαντικές από οικολογικής απόψεως περιοχές.Διαπιστώθηκε ότι ένα σημαντικό μέρος της λεκάνης απορροής παραμένει αρκετά αδιατάρακτο και πρέπει να διαφυλαχτεί με κάθε τρόπο. Η μεθοδολογία για την αξιολόγηση υγροτοπικών τοπίων Προστατευόμενων περιοχών φάνηκε ότι είναι εφαρμόσιμη, αξιόπιστη και αποδοτική για τον προσδιορισμό των ευαίσθητων οικολογικά περιοχών, σε επίπεδο λεκάνης απορροής. Έτσι μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο για την κατάλληλη διαχείριση των υγροτόπων αλλά και το χωροταξικό σχεδιασμό. Τέλος προτείνονται τρόποι αξιοποίησης των αποτελεσμάτων της μελέτης που θα συμβάλλουν στην αειφόρο ανάπτυξη του υγροτοπικού τοπίου της Λίμνης Παμβώτιδας.