Η αρχιτεκτονική τοπίου στο μεσογειακό περιβάλλον και η συμβολή της στην αειφόρο ανάπτυξη: μεθοδολογία προγραμματισμού με αρχές οικολογίας τοπίου, εφαρμογή σε περιαστικό τοπίο της ανατολικής Θεσσαλονίκης

Abstract

Landscape is an entity interlinked with human perception, culture and the environment. Landscape architecture can contribute to the world-wide effort of achieving the goals of sustainable development, since the spatial dimension of sustainability involves the landscape. Furthermore, the spatial dimension of sustainability is closely related to landscape planning, land use/land cover changes, processes like fragmentation etc. Through the study of the spatial changes that take place in the landscape, one can study function, state and change of ecological and human systems. The relation and interaction of spatial patterns and natural processes is the field of research of Landscape Ecology which can contribute essentially to sustainable landscape planning. Regional landscapes which are studied by landscape planners are more important for achieving the goals of sustainable development. In mediterranean landscapes, a variety of complex land use/land cover elements create a spatial mosaic of high heterogeneity. Quantitatification of the spatial patterns of this mosaic can be achieved with the aid of landscape metrics. Monitoring landscape change is essential for the afterwards planning of the landscape, within the context of sustainable development. Landscape metrics were applied in a 10.000 hectare suburban mediterranean landscape east of the city of Thessaloniki, Northern Greece, at landscape and class level, for 13 different land use/cover/classes and for two chronical periods, 1945 and 2007-2009. During these years, the landscape was transformed almost totally. Results demonstrate the transformation of an arable agricultural landscape into a suburban landscape with mixed residential and agricultural uses but also, natural elements (e.g. forest).

Το τοπίο αποτελεί μία οντότητα συνυφασμένη με την ανθρώπινη αντίληψη, τον πολιτισμό, το περιβάλλον. Η Αρχιτεκτονική Τοπίου μπορεί να συμβάλλει στην παγκόσμια προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης, καθώς η χωρική διάσταση της αειφορίας βρίσκει εφαρμογή στο τοπίο. Η διάσταση αυτή είναι στενά συνδεδεμένη με τον προγραμματισμό του τοπίου, τις αλληλεπιδράσεις των διαφορετικών χρήσεων/καλύψεων γης και διεργασίες όπως η διάσπαση. Η σχέση και αλληλεπίδραση των χωρικών προτύπων με τις φυσικές διεργασίες αποτελεί αντικείμενο μελέτης της Οικολογίας Τοπίου η οποία μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στον αειφόρο προγραμματισμό του τοπίου. Μέσα από τη δομή και τους χωρικούς μετασχηματισμούς στο τοπίο αποκαλύπτεται η λειτουργία, κατάσταση και μεταβολή των οικολογικών συστημάτων και των ανθρωπίνων δομών. Ο προγραμματισμός του τοπίου οφείλει να εξετάζει όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις ως σύνολα, καθώς η επίτευξη των στόχων της αειφορίας, είναι σημαντικότερη σε τοπία περιφερειακής κλίμακας. Στα μεσογειακά τοπία, ποικίλα και σύνθετα συστήματα χρήσεων/κάλυψης γης δημιουργούν ένα χωρικό μωσαϊκό υψηλής ετερογένειας. Η ποσοτικοποίηση των χωρικών προτύπων του περιαστικού μεσογειακού τοπίου, μέσα από τη χρήση των δεικτών χωρικής διάρθρωσης της δομής του τοπίου αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την παρακολούθηση των μεταβολών που λαμβάνουν χώρα καθημερινά. Η μελέτη του τρόπου και του ρυθμού της μεταβολής των τοπίων, είναι αναγκαία για τον μετέπειτα καθορισμό προγραμματικών στόχων μέσα στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Οι δείκτες χωρικής διάρθρωσης της δομής του τοπίου εφαρμόστηκαν σε περιαστικό τοπίο ανατολικά της πόλης της Θεσσαλονίκης, έκτασης 10.000 εκταρίων, σε επίπεδο τοπίου και επίπεδο κλάσης για 13 χρήσεις/κλάσεις γης και για δύο χρονικές περιόδους (1945 και 2007-2009). Τα αποτελέσματα έδειξαν την μετατροπή του άλλοτε, στην πλειοψηφία του, ομοιογενούς αγροτικού τοπίου ετήσιων και πολυετών καλλιεργειών, σε περιαστικό, με κυρίαρχα στοιχεία την ασυνεχή αστική δόμηση, τη μετατροπή των ημιδασικών στοιχείων σε αμιγές δάσος αλλά και την εμφάνιση μικτών γεωργικών συστημάτων.