Εκπαίδευση κλινικών και κοινοτικών νοσηλευτών για τη διασφάλιση του δικαιώματος των κωφών στην υγεία

Abstract

Introduction: The research concerning the knowledge, the attitudes and the behaviour of nurses and nursing students towards the deaf or their amendment for the safeguarding of the right of the deaf to Health is virtually absent.Purpose: This study has been prepared in two phases. In the first phase, the purpose was to explore the knowledge, the attitudes and the behaviour of nurses and nursing students towards the deaf, the self-assessment of their ability to care for deaf patients and their interest in attending relevant training courses. The purpose of the second phase was the planning and the assessment of the effectiveness of an educational intervention concerning the right of the deaf to health and the Greek sign language.Methods: The first phase of the study was both a descriptive and correlational study. Two different versions of the same questionnaire were used : the ‘brief’ and the ‘full’ version. Both of these included the same questions concerning patient demographics, previous contact with the deaf or training on a relevant subject, their behaviour towards deaf people, the self-assessment of their ability to provide health care services (Cronbach’s a=0.75) and the interest shown in participating in relevant training courses. The ‘full’ questionnaire included additional a knowledge scale based on 13 questions and an attitudes scale based on 27 questions. Both scales were tested at a pilot study. The knowledge scale which was developed for this study produced Cronbach’s coefficient of reliability a=0.730. The attitudes scale is the product of a modification of the Cooper et al87 attitudes scale and produced Cronbach’s coefficient of reliability a=0.789. In the first phase of the study a total of 535 people participated (83.59% response rate) of whom 246 (87.86% response rate) were randomly chosen nurses working in 2 public hospitals and 2 health centres in Attica (Greece) and 289 (80.28% response rate) were first-year and four-year nursing students (both civilians and military) of the faculty of nursing of the National and Kapodistrian University of Athens. Out of the 535 randomly chosen participants 351 (173 nurses, 178 nursing students) were given the ‘full’ questionnaire and 184 (111 nurses, 73 nursing students) were given the ‘brief’ one. The second phase of the study was a randomized control trial using the Solomon design (2 intervention groups and 2 control groups). Initially, an educational intervention was planned (of 10 three-hour sessions) and special literature as well as electronic educational material were designed. The evaluation of the effectiveness of the educational intervention was based on assessing the four-group participants’ knowledge, attitudes, behaviour and communication skills with deaf users of the sign language and the self-assessment of their ability to provide deaf patients with health care services, before and after the educational intervention and also during its evaluation by both trainees and deaf people, who belong to the deaf community. 211 out of the total who filled in the ‘full questionnaire’ showed an interest in participating in the educational intervention and 38 randomly chosen of them were the intervention group R1 (90.48% response rate) and 79 the control group R2 (98.75% response rate). Out of the 119 participants who filled in the ‘brief questionnaire’ and showed an interest in this kind of training, 35 of them who were randomized were the intervention group R3 (92.11 response rate) and 43 were the control group R4 (97.73% response rate). All groups (R1, R2, R3, R4) filled in the ‘full questionnaire’ after completing the educational intervention. The intervention groups (R1, R3), who attended the educational intervention had to answer additional questions assessing the intervention, educational material and trainers. On the completion of the educational intervention, deaf members of the deaf society evaluated both it and the communication skills of the participants, using a special scale designed for this purpose (Cronbach’s coefficient of reliability a=0.947 and 0.956 for the 2 assessors respectively). The data were analysed using SPSS 18 for Windows. Results: In the first phase of the study it is shown that there is substantial knowledge deficit in randomly chosen nurses and nursing students as far as the sign language, the deaf and their right to health are concerned but also the majority of them showed an interest in attending relevant training. Furthermore, a positive correlation of the knowledge level with possibly previous theoretical training on a relevant subject was found (rho=0.132, p=0.014), but not with previous contact with deaf people (p=0.835). On average, women showed more positive attitudes both out of the nursing students (p=0.016) and the sample total (p=0.018) while a relevant correlation was not found in nurses (p=0.028). Added to that was the fact that in the sample total, a positive correlation was found between their attitudes and previous contact with deaf people (rho=0.122, p=0.028) or theoretical training on relevant subjects (rho=0.136, p=0.014). Self-assessment of the ability to care for deaf patients seems to be correlated positively with previous contact with deaf people (rho= 0.280, p<0.001). In addition, it was found that nurses tend to devote more time to a deaf patient comparatively to a patient without any hearing problems and that during their communication they do not usually use an interpreter but pantomime or signs and very often lip-reading and writing. In the second phase, it was found that on average by attending the educational intervention knowledge in the intervention groups was increased (p<0.001) as well as self-assessment of their ability to care for deaf patients (p<0.001). On top of that, the attitudes of those trained were on average more positive (p<0.001) and the participants developed communication skills with deaf people. Educational intervention was evaluated positively not only by the participants but also by deaf members of the deaf community. A positive evaluation was also made about the educational material (both literature and electronic) and the trainers by the participants. Conclusions: The educational intervention appears to have been effective and therefore a relevant educational course for both nurses and nursing students can contribute greatly to covering deficits in the area of health care and can indirectly help in the safeguarding of the right that deaf people have to it. In the first place, such educational programmes seem to gain much acceptance not only by trainees but also by the deaf community, therefore it is essential that they should be incorporated in the curriculum of health science faculties.

Εισαγωγή: Η έρευνα σχετικά με τη γνώση, στάση και συμπεριφορά των νοσηλευτών και των φοιτητών νοσηλευτικής απέναντι στους κωφούς και σχετικά με την τροποποίηση αυτών για τη διασφάλιση του δικαιώματος των κωφών στην υγεία είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Σκοπός: Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε 2 φάσεις. Στην πρώτη φάση σκοπός ήταν η διερεύνηση της γνώσης, στάσης και συμπεριφοράς των νοσηλευτών και φοιτητών νοσηλευτικής απέναντι στα κωφά άτομα, της αυτοεκτίμησης της ικανότητάς τους να φροντίσουν κωφούς ασθενείς και του ενδιαφέροντός τους να εκπαιδευτούν σχετικά. Σκοπός της δεύτερης φάσης ήταν ο σχεδιασμός και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας διδακτικής παρέμβασης σχετικής με το δικαίωμα των κωφών στην υγεία και την ελληνική νοηματική γλώσσα.Υλικό – Μέθοδος: Η πρώτη φάση της μελέτης ήταν μελέτη επισκόπησης και συσχέτισης. Χρησιμοποιήθηκαν 2 είδη ερωτηματολογίου: το «σύντομο» και το «πλήρες». Και τα 2 είχαν κοινές τις ερωτήσεις που αφορούσαν στα δημογραφικά στοιχεία, σε προηγούμενη επαφή με κωφούς ή εκπαίδευση με σχετική θεματολογία, στη συμπεριφορά απέναντι σε κωφά άτομα, στην αυτοεκτίμηση της ικανότητας παροχής φροντίδας υγείας (Cronbach’s α=0,75) και στο ενδιαφέρον συμμετοχής σε σχετική εκπαίδευση. Το «πλήρες» ερωτηματολόγιο περιλάμβανε επιπλέον κλίμακα γνώσης 13 ερωτήσεων και κλίμακα στάσης 27 ερωτήσεων, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν πιλοτικά σε νοσηλευτές και φοιτητές νοσηλευτικής. Η κλίμακα γνώσης η οποία αναπτύχθηκε για τους σκοπούς της μελέτης απέδωσε συντελεστή αξιοπιστίας Cronbach’s α=0,730. Η κλίμακα στάσης αποτελεί τροποποίηση της κλίμακας στάσης των Cooper et al87 και απέδωσε συντελεστή αξιοπιστίας Cronbach’s α=0,789. Στην πρώτη φάση της μελέτης συμμετείχαν συνολικά 535 άτομα (ανταπόκριση 83,59%) εκ των οποίων οι 246 ήταν τυχαία επιλεγμένοι νοσηλευτές (ανταπόκριση 87,86%) 2 δημόσιων νοσοκομείων και 2 κέντρων υγείας της Αττικής, και οι 289 (ανταπόκριση 80,28%) ήταν οι πρωτοετείς και τεταρτοετείς φοιτητές νοσηλευτικής (πολίτες και στρατιωτικοί) του τμήματος νοσηλευτικής ΕΚΠΑ. Από τους 535 συμμετέχοντες, με τυχαία επιλογή, το «πλήρες» ερωτηματολόγιο δόθηκε σε 351 (173 νοσηλευτές, 178 φοιτητές) και το «σύντομο» ερωτηματολόγιο δόθηκε σε 184 (111 νοσηλευτές, 73 φοιτητές). Η δεύτερη φάση της μελέτης ήταν οιονεί πειραματική μελέτη τύπου Solomon (2 ομάδες παρέμβασης και 2 ομάδες ελέγχου). Αρχικά, σχεδιάστηκε διδακτική παρέμβαση (10 τρίωρα μαθήματα) και ειδικό έντυπο και ηλεκτρονικό εκπαιδευτικό υλικό. Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της διδακτικής παρέμβασης βασίστηκε στην αξιολόγηση της γνώσης, της στάσης, της συμπεριφοράς και των δεξιοτήτων επικοινωνίας με τους κωφούς χρήστες νοηματικής γλώσσας και της αυτοεκτίμησης της ικανότητας παροχής φροντίδας υγείας σε κωφούς ασθενείς των συμμετεχόντων στις τέσσερις ομάδες, πριν και μετά τη διδακτική παρέμβαση και στην αξιολόγηση της διδακτικής παρέμβασης από τους εκπαιδευόμενους και από κωφούς, μέλη της κοινότητας των κωφών. Από όσους συμπληρώνοντας το «πλήρες ερωτηματολόγιο» εκδήλωσαν ενδιαφέρον συμμετοχής στη διδακτική παρέμβαση (211) με τυχαία επιλογή 38 αποτέλεσαν την oμάδα παρέμβασης R1 (ανταπόκριση 90,48%) και 79 την ομάδα ελέγχου R2 (ανταπόκριση 98,75%). Από τα 119 άτομα τα οποία συμπλήρωσαν το «σύντομο ερωτηματολόγιο» και εκδήλωσαν επιθυμία να εκπαιδευτούν σχετικά, με τυχαία επιλογή 35 αποτέλεσαν την ομάδα παρέμβασης R3 (ανταπόκριση 92,11%) και 43 αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου R4 (ανταπόκριση 97,73%). Όλες οι ομάδες (R1, R2, R3, R4) συμπλήρωσαν το πλήρες ερωτηματολόγιο μετά την ολοκλήρωση της διδακτικής παρέμβασης. Οι ομάδες παρέμβασης (R1, R3), οι οποίες παρακολούθησαν τη διδακτική παρέμβαση απάντησαν επιπλέον ερωτήσεις αξιολόγησης αυτής, του εκπαιδευτικού υλικού και των εκπαιδευτών. Με το πέρας της διδακτικής παρέμβασης, κωφοί μέλη της κοινότητας των κωφών αξιολόγησαν αυτή και τις δεξιότητες επικοινωνίας των συμμετεχόντων, με τη χρήση ειδικής κλίμακας, που σχεδιάστηκε γι’ αυτό το σκοπό (συντελεστής αξιοπιστίας Cronbach’s α για τους 2 αξιολογητές = 0,947 και 0,956). Τα δεδομένα αναλύθηκαν με το SPSS 18 για Windows. Το επίπεδο σημαντικότητας του ελέγχου υπόθεσης ορίστηκε ≤ 0,05 για αμφίπλευρο έλεγχο. Αποτελέσματα: Στην πρώτη φάση της μελέτης αναδεικνύεται σημαντικό έλλειμμα γνώσεων τυχαία επιλεγμένων νοσηλευτών και φοιτητών νοσηλευτικής σχετικά με τη νοηματική γλώσσα, τα κωφά άτομα και το δικαίωμα των ατόμων αυτών στην υγεία, αλλά και ενδιαφέρον της πλειονότητας αυτών να εκπαιδευτούν σχετικά. Επίσης, προέκυψε θετική συσχέτιση του επιπέδου γνώσης με τυχόν προηγούμενη θεωρητική εκπαίδευση με σχετική θεματολογία (rho =0,132, p=0,014), όχι όμως και με προηγούμενη επαφή με κωφά άτομα (p=0,835). Στους φοιτητές νοσηλευτικής και στο σύνολο του δείγματος οι γυναίκες εμφάνισαν κατά μέσο όρο θετικότερη στάση (p=0,016, p=0,018), ενώ ανάλογη συσχέτιση δεν βρέθηκε για τους νοσηλευτές (p=0,350). Επίσης, θετική συσχέτιση βρέθηκε, για το σύνολο του δείγματος, μεταξύ της στάσης και προηγούμενης επαφής με κωφά άτομα (rho =0,122, p=0,028) ή θεωρητικής εκπαίδευσης με σχετική θεματολογία (rho=0,136, p=0,014). Με την προηγούμενη επαφή με κωφά άτομα φαίνεται να σχετίζεται θετικά και η αυτοεκτίμηση της ικανότητας παροχής φροντίδας υγείας σε κωφά άτομα (rho=0,280, p<0,001). Ακόμη, προέκυψε ότι οι νοσηλευτές συνηθίζουν να αφιερώνουν συγκριτικά περισσότερο χρόνο σε έναν κωφό ασθενή απ’ ότι σε έναν ακούοντα και στην επικοινωνία τους με κωφούς ασθενείς δεν συνηθίζουν να χρησιμοποιούν διερμηνέα, αλλά παντομίμα ή νοήματα και συχνά τη χειλεανάγνωση και το γραπτό λόγο. Από τη δεύτερη φάση της μελέτης προέκυψε ότι με την παρακολούθηση της διδακτικής παρέμβασης αυξήθηκε κατά μέσο όρο η γνώση (p<0,001), οι δείκτες γνώσης (p<0,001, p<0,001, p<0,001) και η αυτοεκτίμηση ως προς την ικανότητα φροντίδας κωφών ασθενών (p<0,001) στις ομάδες παρέμβασης. Επίσης, η στάση όσων εκπαιδεύτηκαν έγινε κατά μέσο όρο πιο θετική (p<0,001) και οι συμμετέχοντες ανέπτυξαν δεξιότητες επικοινωνίας με τα κωφά άτομα. Η διδακτική παρέμβαση αξιολογήθηκε θετικά τόσο από τους συμμετέχοντες, όσο και από κωφούς μέλη της κοινότητας των κωφών. Θετικά αξιολογήθηκαν από τους συμμετέχοντες και το εκπαιδευτικό υλικό (έντυπο και ηλεκτρονικό) και οι εκπαιδευτές. Συμπεράσματα: Φαίνεται ότι η διδακτική παρέμβαση ήταν αποτελεσματική και επομένως σχετική εκπαίδευση νοσηλευτών και φοιτητών νοσηλευτικής θα συμβάλλει στην κάλυψη ελλείψεων στο χώρο της υγείας και έμμεσα στη διασφάλιση του δικαιώματος των κωφών στην υγεία. Τέτοιου είδους εκπαιδευτικά προγράμματα φαίνεται κατ’ αρχήν να βρίσκουν θετική αποδοχή, τόσο στους εκπαιδευόμενους όσο και στην κοινότητα των κωφών και κρίνεται σημαντική η ενσωμάτωσή τους στο πρόγραμμα σπουδών σχολών επιστημών υγείας.