Ταφές πολεμιστών στο νότιο Αιγαίο (τέλος ΜΕ-ΥΕ ΙΙΙ Β): κοινωνική ταυτότητα, μαχητικό ήθος και ανακτορική εξουσία

Abstract

Warfare and its influence on the social evolution of the Prehistoric Aegean have been studied extensively in the past few years. This thesis focuses on burials with weapons during the Late Bronze Age, a phenomenon known as “Warrior Burials”. The aim of the study was to examine this phenomenon in its longue durée, tracing and evaluating probable regional and temporal diversities, which should be interpreted in their historical and cultural context. The study was based on the identification of individual and, as much as possible, undisturbed burial contexts, allowing inferences on social structure and social strategies of groups and individuals. At the same time, the comparative study of weapons and other burial offerings aimed to discern particular fighting behaviors and mentalities. Indeed, during the transitional, MH/LH I, phase diverse display codes for warrior identity had been employed on several parts of the Greek mainland. Gradually, standardization increased, a process in which Neopalatial Crete held a crucial role. Standardization intensified during LH/LM II-III A1, both on the Greek mainland and in Knossos (Crete), which has probably been the cradle of these developments, since it emerged as the first true “state” in the Aegean at this time. During the succeeding, LH/LM III A2-B, phases the phenomenon spread in more “peripheral” regions, displaying a, more or less, homogeneous fighting standard, that praised combat at close quarters. At the same time, the phenomenon rapidly decreased in the palatial states of the Greek mainland, a development interpreted as the decline of the old elite fighting ethos, before the emergence of central authority ideology, trying to monopolize armed violence in both practical and symbolic terms. Furthermore, there has been effort to elucidate “warrior” identity in its various social aspects, as well as to discern the connotations of the various weapons/burial furnishings, that reveal details of the fighting ethos of the warriors. A fundamental conclusion has been the fact that the “warrior burials” picture is actually the result of conscious selectivity, not the accurate reflection of combat realities of the time.

Τα τελευταία χρόνια έχει πραγματοποιηθεί μεγάλη πρόοδος στη μελέτη του πολέμου και των επιπτώσεων του στην κοινωνική εξέλιξη του Αιγαίου της Εποχής του Χαλκού. Η παρούσα διατριβή εστιάζει στο φαινόμενο των ταφών με όπλα, γνωστών ως «Ταφών Πολεμιστών», κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Στόχος της μελέτης ήταν να εξεταστεί το φαινόμενο στη μακρά του διάρκεια, ώστε να αξιολογηθούν τυχόν διαφοροποιήσεις, ως προς την περίοδο και την περιοχή, οι οποίες πρέπει να ερμηνευθούν εντός των ιστορικών και πολιτισμικών συμφραζομένων τους. Η μελέτη βασίστηκε στην κατά το δυνατό διάκριση αδιατάρακτων, εξατομικευμένων, ταφικών συναφειών, που επιτρέπουν την εξαγωγή συμπερασμάτων για τις κοινωνικές δομές και τις κοινωνικές επιδιώξεις επιμέρους ομάδων και ατόμων. Παράλληλα, η συγκριτική εξέταση των διαφόρων ειδών κτερισμάτων, και ιδίως όπλων, σκοπό έχει να διακρίνει ιδιαίτερες μαχητικές συμπεριφορές και νοοτροπίες. Πράγματι, κατά την μεταβατική ΜΕ/ΥΕ Ι, διαπιστώθηκε σημαντική ποικιλομορφία ως προς τους κώδικες προβολής της ταυτότητας του πολεμιστή κατά περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Σταδιακά σημειώθηκε μεγαλύτερη τυποποίηση, με την επίδραση της Νεοανακτορικής Κρήτης να κατέχει σημαντική θέση στην όλη διαδικασία. Η τυποποίηση υπήρξε εντονότατη κατά την ΥΕ/ΥΜ ΙΙ/ΙΙΙ Α1, τόσο στην ηπειρωτική Ελλάδα, όσο και στην Κνωσό της Κρήτης, η οποία ίσως υπήρξε το επίκεντρο των σχετικών εξελίξεων, ως το πρώτο «κράτος» του προϊστορικού Αιγαίου. Κατά την ΥΕ/ΥΜ ΙΙΙ Α2-ΙΙΙ Β το φαινόμενο διαδόθηκε και σε άλλες «περιφερειακές» περιοχές, προβάλλοντας ένα, λίγο ως πολύ, ενιαίο μαχητικό πρότυπο που εξυμνούσε τη μάχη σώμα με σώμα. Την ίδια εποχή όμως, στο ανακτορικά κράτη της ηπειρωτικής Ελλάδας το φαινόμενο περιορίζεται δραματικά, γεγονός που ερμηνεύεται ως υποχώρηση του παλαιού μαχητικού ήθους της elite, εμπρός στην ανάδυση της ιδεολογίας της κεντρικής εξουσίας που επιχειρούσε να μονοπωλήσει, πρακτικά και συμβολικά, την ένοπλη βία. Επιπλέον, επιχειρήθηκε να φωτισθεί η ταυτότητα του «πολεμιστή», ως προς τις ποικίλες κοινωνικές διαστάσεις της, καθώς και οι συνδηλώσεις των όπλων-κτερισμάτων, που αποκαλύπτουν λεπτομέρειες του μαχητικού ήθους των «πολεμιστών». Βασική διαπίστωση υπήρξε το γεγονός ότι η εικόνα των «ταφών πολεμιστών» συνιστά προϊόν συνειδητής επιλεκτικότητας, και όχι αντανάκλαση των μαχητικών πρακτικών της εποχής.