Λατομεία πωρόλιθου στην περιοχή της αρχαίας Βέροιας: μελέτη για την λατομία οικοδομικού λίθου στην αρχαιότητα

Abstract

The subject of this thesis is the study of three ancient poros quarries excavated in the area of ancient Veroia, Macedonia, Greece. The Asomata quarries -named after the nearby settlement of Asomata- are of particular importance. They are the first poros quarries to have been excavated and systematically studied, not only in Macedonia, but in the whole of Greece. Their investigation contributed greatly to the discussion of many matters associated with building rock quarries in antiquity, especially in terms of the methods and the tools employed. The best preserved quarry, dated in the second half of the 4th century BC. is Quarry 2. It covered an area of 450 m2, while the volume of extracted rock reached a total of 1.125 cubic metres. Archaeological research in the region located more sites with traces of ancient quarrying. This indicates that the excavated quarries represent only a small fraction of the active ancient quarries which were scattered over an extensive area, 2 km in length on the lower SE slopes of Vermion Mountain between the Asomata area and Veroia. The study assembles a corpus of all known sites with traces of ancient poros quarrying and discusses various issues regarding the operation, organization and ownership of quarries during Classical and Hellenistic times. The excavated quarries are irrefutable witnesses of quarrying activity in this region of the Old Macedonian kingdom in the late Classical– early Hellenistic period, a time of intense building activity in the kingdom’s major cities. The erection of important public buildings in Pella, Aigai, Mieza etc. demanded very large amounts of poros. The location of the excavated quarries, between two important ancient Macedonian cities, Aigai (Vergina) and Veroia, arose obvious questions on the extracted material’s destination. To test our hypothesis that the Asomata quarries were operated during the 4th century BC. to supply a large building programme at nearby Aigai, which lacks poros deposits, we undertook an interdisciplinary approach in order to investigate material provenance. The analysis results confirm that the samples from the Asomata quarries and ancient monuments of Aigai show clear similarities regarding their mineralogical-petrographical, chemical and isotopic composition. What is important is the creation of a database for poros stone of the region, which can become the starting point for future studies on identifying the material provenance of important Macedonian monuments.

Η εργασία αυτή έχει ως θέμα τα αρχαία λατομεία πωρολίθου που ανασκάφηκαν το 2001 στην περιοχή της αρχαίας Βέροιας. Τα λατομεία των Ασωμάτων -όπως ονομάζονται από τον ομώνυμο γειτονικό οικισμό- αποτελούν τα πρώτα λατομεία πωρολίθου που ανασκάφηκαν και μελετήθηκαν αναλυτικά, όχι μόνο στη Μακεδονία, αλλά γενικότερα στον ελλαδικό χώρο. Από τα τρία λατομεία που ανασκάφηκαν στην περιοχή, το λατομείο 2 ήταν το καλύτερα διατηρημένο και προσέφερε στοιχεία για την ασφαλή χρονολόγησή του στο β’ μισό του 4ου αι. π.Χ. Η έκταση του ήταν 450 τ.μ. και ο συνολικός όγκος που εξορύχτηκε έφτασε τα 1.125 κυβ. μ. λίθου. Η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή εντόπισε και άλλες θέσεις με ενδείξεις αρχαίας λατομίας. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι τα ανασκαμμένα λατομεία αποτελούν ένα μικρό μέρος των ενεργών λατομείων της περιοχής που βρίσκονταν σε μια λατομική ζώνη μήκους περίπου δύο χιλιομέτρων, στις χαμηλές νοτιοανατολικές υπώρειες του Βερμίου ανάμεσα στα Ασώματα και στη Βέροια. Τα λατομεία των Ασωμάτων αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της λατομικής δραστηριότητας σε αυτήν την περιοχή του Παλαιού Μακεδονικού Βασιλείου. Την εποχή αυτή υλοποιούνται φιλόδοξα οικοδομικά προγράμματα στην πρωτεύουσα Πέλλα, τις Αιγές, τη Μίεζα κ.ά. που ανασχηματίζουν το αστικό τοπίο της Μακεδονίας. Η λατομία του απαιτούμενου οικοδομικού λίθου θα ήταν ασφαλώς εντατική και θα είχε σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή και την οικονομία της περιοχής. Η μελέτη των ανασκαμμένων λατομείων αποτέλεσε τη βάση για τη διαπραγμάτευση ζητημάτων που σχετίζονται με τη λατομία οικοδομικού λίθου στον ελληνικό κόσμο κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο: η χρήση του πωρολίθου ως κύριου δομικού υλικού της αρχαιότητας, οι τεχνικές λιθοτομίας και τα εργαλεία που ήταν σε χρήση, η γενική οργάνωση της παραγωγής και το ιδιοκτησιακό καθεστώς. H εργασία περιλαμβάνει ένα corpus των λατομείων πωρολίθου του ελλαδικού χώρου, ενώ ένα τμήμα της αφιερώνεται σε αρχαιομετρική έρευνα με στόχο τον προσδιορισμό προέλευσης του δομικού υλικού. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα δείγματα παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες ως προς την ορυκτολογική, χημική και ισοτοπική τους σύσταση και μπορούμε να υποστηρίξουμε ως πολύ πιθανή την προέλευση του δομικού λίθου των μνημείων των Αιγών (σημερινή Βεργίνα) από τα λατομεία των Ασωμάτων. Το σημαντικό είναι ότι έχει δημιουργηθεί η πρώτη τράπεζα δεδομένων για πωρολίθους, η οποία μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μελλοντικές έρευνες που θα αφορούν σημαντικά μακεδονικά μνημεία.