Η περιφερειακή οργάνωση κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο (4ος-6ος αιώνας)

Abstract

The purpose of this dissertation is to contribute to the investigation of the regional organization of the system of settlements in the regions of the ‘Eastern Roman Empire’ (ERE) during the Early Byzantine period (EBP). By ‘regional organization’ we mean the administrative system of rule of the ERE with its five hierarchical levels of organization: a) the Empire; b) its division into administrative regions (dioceses); c) the division of these into smaller regional unities (provinces); d) cities (polis), and e) market towns-villages (komes-choria) within each province. This system includes 3,048 units of analysis, settlements belonging to all hierarchical levels, and it yields their distinguishing features, through geographic-spatial and historical-cultural criteria. The dissertation’s object of study is the regional organization of settlements of the EBP, with emphasis on the 6th century. Its goal was the cartographic representation of the regions of the ERE and creation of maps that are defined by the data of political geography and described by the data of physical and cultural geography. Through the creation of historical sections in the 4th, 5th, and 6th centuries, diachronic regional transformations in the EBP were examined. A further goal was to create a database of cultural and geographic information concerning the entirety of settlements, in which are recorded the period of founding, the diachronic presence of each, with historical alterations of its name, including also its modern name and the state to which it belongs today. The dissertation conveys the totality of regional sites in the ERE, contributes to making the regional organization of settlements in the EBP better known, and enriches the diachronic study of both the settlements and culture of the Eastern Mediterranean. The dissertation is composed of three parts: Part I. Introduction; Part II: The regional structure of the Empire; Part III: Conclusions. Part I: Chapter 1 offers a scholarly overview and defines the goals, objects of study, and purpose (A.1), contents (A.2), primary sources (A.3) and methodology (Α.4), with a description of the techniques of cartography, map-making (atlas-making) and table-making. Part I also includes the historical framework of the EBP (Chapter 2), with its main socio-economic and political parameters. Chapter 3 concerns the geomorphology and organization of the Empire (administrative boundaries, production activities and spatial administrative hierarchy, both political and ecclesiastical). Part II: Chapter 4 deals with the regional structure of the Empire and is allocated to a study of the organization of the 64 provinces in each of the six dioceses. The level of internal description of each diocese and province refers to variables that concern administrative division, geomorphology, and settlements (three levels: capitals, cities, and market towns-villages). Two categories of variables were created: historical-cultural data, and geographic-spatial data. The total of 3,048 settlements and the recording of variables along diachronic and synchronic axes, aided by the computer software SPSS (Statistical Package for the Social Sciences), allowed observations of a statistical nature as well as structural correlations between and among variables used for analysis. The data are complemented cartographically by 90 maps, done on the basis of the road network (3 variables: inter-regional, main, secondary) and their individual geomorphology. Part III: Chapter 5 describes the results of the analysis of the regional organization of the six dioceses, while Chapter 6 presents the results for the overall picture of the Empire (6.1), followed by the results for the articulation of the road network (6.2). These sub-sections are followed by the network of settlements (6.3), with concluding observations of a statistical nature concerning the regional organization of settlements and the static/dynamic nature of the settlement system. The structure of the network of settlements is expressed through an attempt at modeling. In addition, basic statistical correlations and cross-tabulations concerning the hierarchy of settlements and their various parameters (period of founding, morphology of terrain, road network, transportation/communication features) are listed.

Σκοπός της διατριβής είναι η συμβολή στη διερεύνηση της περιφερειακής οργάνωσης του συστήματος των οικισμών στις περιοχές της “ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας” (ΑΡΑ) κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο (ΠΒΠ). Ως περιφερειακή οργάνωση εννοείται το διοικητικό σύστημα διακυβέρνησης της ΑΡΑ με πέντε βαθμίδες ιεραρχικής οργάνωσης: α) αυτοκρατορία, β) διαίρεση σε περιφέρειες-Διοικήσεις, γ) διαίρεση των Διοικήσεων σε μικρότερες περιφερειακές ενότητες-επαρχίες, δ) πόλεις και ε) κώμες-χωρία μέσα σε κάθε Επαρχία. Το σύστημα περιλαμβάνει 3048 μονάδες ανάλυσης, οικισμούς όλων των ιεραρχικών βαθμίδων και αποδίδει μέσα από γεωγραφικά-χωρικά και πολιτισμικά-ιστορικά κριτήρια ανάλυσης τα διακριτικά τους γνωρίσματα. Η διατριβή έχει ως αντικείμενο τη μελέτη της περιφερειακής οργάνωσης των οικισμών της ΑΡΑ στην ΠΒΠ, με έμφαση στον 6ο αιώνα. Τέθηκε ως στόχος, η χαρτογραφική αναπαράσταση των περιφερειών της ΠΒΠ και η δημιουργία χαρτών, που οριοθετούνται από δεδομένα πολιτικής γεωγραφίας και περιγράφονται με δεδομένα φυσικής και πολιτισμικής γεωγραφίας. Μέσα από τη δημιουργία ιστορικών τομών στον 4ο, 5ο και 6ο αι. εξετάστηκαν οι διαχρονικοί διοικητικοί περιφερειακοί μετασχηματισμοί στην ΠΒΠ. Ως στόχος τέθηκε επίσης, η δημιουργία βάσης δεδομένων πολιτισμικής και γεωγραφικής πληροφορίας για το σύνολο των οικισμών, όπου καταγράφηκε η περίοδος ίδρυσης, η διαχρονική παρουσία κάθε οικισμού, με τις ιστορικές μεταβολές της ονομασίας, η σύγχρονη ονομασία και κράτος. Η διατριβή αποδίδει το σύνολο των περιφερειακών τοπίων της ΑΡΑ, συμβάλει στην ανάδειξη της περιφερειακής οργάνωσης των οικισμών στην ΠΒΠ και εμπλουτίζει τη διαχρονική μελέτη των οικισμών της ανατολικής Μεσογείου και του πολιτισμού της. Αποτελείται από τρία μέρη: Μέρος Ι: Εισαγωγικά δεδομένα, Μέρος ΙΙ: Η περιφερειακή δομή της αυτοκρατορίας, Μέρος ΙΙΙ: Γενικά συμπεράσματα. Μέρος Ι: Στο κεφ. Α΄ δίνεται η επιστημονική οπτική, καθορίζονται οι σκοποί, τα αντικείμενα και οι στόχοι (Α.1), το περιεχόμενο (Α.2), οι πρωτογενείς πηγές (Α.3), και η μεθοδολογία, με περιγραφή των τεχνικών χαρτογράφησης και πινακοποίησης (Α.4). Στο ίδιο μέρος, περιλαμβάνεται και το ιστορικό πλαίσιο της ΠΒΠ. (κεφ. Β΄) με τις βασικές κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές παραμέτρους. Το κεφ. Γ΄ αναφέρεται στη γεωμορφολογία και στην οργάνωση της αυτοκρατορίας (διοικητικά όρια, παραγωγικές δραστηριότητες και χωρική διοικητική ιεραρχία-πολιτική και εκκλησιαστική). Μέρος ΙΙ: Το κεφ. Δ΄ πραγματεύεται την περιφερειακή δομή της αυτοκρατορίας και επιμερίζεται στην μελέτη της οργάνωσης των 64 Επαρχιών σε κάθε μία από τις έξι Διοικήσεις. Το επίπεδο εσωτερικής περιγραφής κάθε Διοίκησης και Επαρχίας αναφέρεται σε μεταβλητές που αφορούν στη διοικητική διαίρεση, στη γεωμορφολογία, στους οικισμούς (τρία επίπεδα: πρωτεύουσες, πόλεις και κώμες-χωρία). Δημιουργούνται δύο κατηγορίες μεταβλητών με ιστορικά-πολιτισμικά στοιχεία και γεωγραφικά- χωρικά στοιχεία. Το σύνολο των 3.048 οικισμών και η καταγραφή των μεταβλητών κατά το διαχρονικό και συγχρονικό άξονα επιτρέπει με τη βοήθεια του λογισμικού SPSS, στατιστικής φύσης παρατηρήσεις και δομικές συσχετίσεις των μεταβλητών ανάλυσης. Τα δεδομένα συμπληρώνονται χαρτογραφικά με 90 χάρτες με βάση το οδικό δίκτυο (3 μεταβλητές) και την επιμέρους γεωμορφολογία. Μέρος ΙΙΙ: Στο κεφ. Ε΄ περιγράφονται τα συμπεράσματα της περιφερειακής οργάνωσης των έξι Διοικήσεων. Στο κεφ. Στ΄ πραγματοποιείται παρουσίαση συμπερασμάτων για τη γενική εικόνα της Αυτοκρατορίας (υποκεφ. Στ.1) και ακολουθεί η διάρθρωση του οδικού δικτύου (υποκεφ. Στ.2). Καταλήγει με το δίκτυο των οικισμών (υποκεφ. Στ.3), όπου διατυπώνονται τελικές παρατηρήσεις στατιστικής φύσης για ην περιφερειακή οργάνωση των οικισμών και την στατική και δυναμική του συστήματος. Η διάρθρωση του δικτύου οικισμών εκφράζεται με μια προσπάθεια μοντελοποίησης. Καταγράφονται επίσης βασικές στατιστικές συσχετίσεις σχετικά με την ιεραρχία των οικισμών και τις διάφορες παραμέτρους (περίοδος ίδρυσης οικισμών, μορφολογία εδάφους, οδικό δίκτυο, συγκοινωνιακά χαρακτηριστικά).