Ενδογενής παρακίνηση, αυτο-καθορισμός και ελεύθερα αποδεχόμενη υποταγή: η επίδραση των ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων στην οικονομική και κοινωνική συμπεριφορά

Abstract

Η παρούσα μελέτη αφορά στη σχέση της αυτονομίας είτε ως ψυχολογικού χαρακτηριστικού των ατόμων είτε ως χαρακτηριστικού του πλαισίου στο οποίο τα άτομα δρουν με την ελεύθερη αποδοχή εξωτερικά επιβεβλημένων συμπεριφορών. Η αυτονομία σύμφωνα με τη θεωρία Αυτό-καθορισμού (Deci & Ryan, 1985a), αποτελεί ένα ψυχολογικό γνώρισμα που χαρακτηρίζει τα άτομα που ενεργούν βάσει ενδογενών κίνητρων συμπεριφοράς. Ένα αυτόνομο άτομο δρα μέσα από συνειδητές επιλογές, ανεπηρέαστο από τις ενδεχόμενες πιέσεις που ασκεί το εξωτερικό περιβάλλον (όπως π.χ. αμοιβές, προθεσμίες, αποφυγή ποινών, επιβραβεύσεις, κτλ.). Αυτού του τύπου τα άτομα, έχοντας επαρκώς εσωτερικεύσει τους κοινωνικούς κανόνες και τις κοινωνικές αξίες αποφεύγουν την εκδήλωση συμπεριφορών που δεν πηγάζουν μέσα από δικές τους πρωτοβουλίες ή επιλογές. Αντιθέτως, τα μη αυτόνομα άτομα, όπως τα ελεγχόμενα και τα απρόσωπα προσανατολισμένα υπάγονται σε μια κατηγορία ατόμων που δρουν μέσα από εξωγενή κίνητρα και που αδυνατούν να ελέγξουν και να προσανατολίσουν τις συμπεριφορές τους προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Η θεωρία της Δέσμευσης ασχολείται με τον τρόπο κατά τον οποίο καταστασιακοι παράγοντες, όπως η παροχή ενός πλαισίου ελευθερίας δύνανται να ωθήσουν τα άτομα στην υιοθέτηση νέων στάσεων και τροπών συμπεριφοράς προς ένα έργο με ελεύθερη επιλογή. Η εν λόγω θεωρία άφορα στην ελεύθερα αποδεχόμενη υποταγή σε εξωτερικά επιβεβλημένες συμπεριφορές και δρα μέσα από διαδικασίες αυτό-αποδόσεων και εκλογίκευσης της συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τη θεωρία της δέσμευσης τα άτομα που έχουν ελεύθερη επιλογή τρόπου δράσης σημειώνουν μεγαλύτερα επίπεδα ενδοτικότητας σε εξωτερικά επιβεβλημένες συμπεριφορές. Μέσα από μια σειρά ερευνών που διεξήχθησαν στην παρούσα μελέτη επιχειρήθηκε να διερευνηθεί η επίδραση του αυτό-καθορισμού των ατόμων στο επίπεδο της ενδοτικότητας που τους προκαλείται προς ένα έργο σε συνθήκες δέσμευσης καθώς και η επίδραση που ασκεί ο τύπος του πλαισίου -υποστηρικτικού της αυτονομίας ή μη- στην παραγωγή ενδοτικότητας. Επιβεβαιώνοντας τις περισσότερες από τις υποθέσεις μας, παρατηρήθηκε ότι ένα επαρκές επίπεδο αυτό-καθορισμού -χαρακτηριστικό των αυτόνομα προσανατολισμένων ατόμων- ευνοεί την ανάπτυξη της δέσμευσης. Επιπλέον τα αυτόνομα άτομα χαρακτηρίζονται από συνεκτικότητα, συνέπεια και προβλεψιμότητα σε θέματα που άπτονται τόσο της κοινωνικής όσο και της οικονομικής συμπεριφοράς. Αναφορικά με την επίδραση του τύπου πλαισίου στην παραγωγή ενδοτικότητας, παρατηρήθηκε ότι ένα πλαίσιο διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να υποστηρίζει την αυτονομία των ατόμων όπως το πληροφοριακό, ευνοεί την ανάπτυξη υψηλότερων επιπέδων ενδοτικότητας συγκριτικά με το ελεγχόμενο που υποσκάπτει την αξία της αυτονομίας. Μάλιστα τα αυτόνομα προσανατολισμένα άτομα είναι αυτά που εντός ενός πληροφοριακού πλαισίου επιδεικνύουν μεγαλύτερη ενδοτικότητα σε σχέση με τα μη αυτόνομα. Ομοίως, η παροχή μιας πληροφοριακού τύπου αμοιβής προκαλεί μεγαλύτερη ενδοτικότητα προς ένα έργο συγκριτικά με μια ελεγχόμενη αμοιβή ακριβώς επειδή υποστηρίζει το αίσθημα της αυτονομίας των ατόμων. Τα παραπάνω ευρήματα υπογραμμίζουν την αξία και το ρόλο που διαδραματίζει η αυτονομία και το αίσθημα του αυτό-καθορισμού στην παράγωγη ενδοτικότητας και επομένως στην αλλαγή στάσεων, προθέσεων και κίνητρων προς ένα έργο.