Σχέσεις της Ιβηρικής χερσονήσου με την ανατολική Μεσόγειο κατά τη 2η και στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ.: μύθος και πραγματικότητα

Abstract

The aim of this study is to analyze the relations between the Iberian Peninsula and the Eastern Mediterranean before the Phoenician colonization in the area, their extension, their duration and their cultural features. Six are the more precise aims of the study: 1) The examination of theories about colonization activities in the Iberian Peninsula during periods that could date since the Early Bronze Age. 2) The re-examination of well known data - together with the presentation of new ones - which form the range of the pre-colonial contacts with the Eastern Mediterranean. 3) The more precise chronological definition of the first contacts of the Peninsula with the Eastern Mediterranean. 4) The definition of the cultural sphere (or spheres) from where these contacts and relations originate. 5) The definition, with the assistance of archaeological data, of the grade that certain ancient written sources referring to legendary colonization of the Iberian Peninsula reflect a substratum of real facts. 6) The examination whether the under study data show just a network of contacts and influences or even a forerunner phase of the installation of foreign groups of people on the Iberian land. In order to achieve these aims there are analyzed the typology, the dating and the features of those pottery and metal objects of the Iberian Peninsula which are considered imported - with the criteria established in this study - or that had received considerable influence from east Mediterranean cultures, as well as the imagery of objects and ships with such features. It has been thought more convenient to focus on the period of the late Iberian prehistory. There are summarized the points of view about the cause of pre-colonial contacts, there are tracked geographical spots for the development of such contacts and there are defined the cultural features of the objects and the foreign bearers of these contacts and relations, as well as the possible route pursued to the west Mediterranean coast. From the examination of the above mentioned data it is concluded that the so-called pre-colonial contacts, which could be established since the 3rd millennium B.C. a) were intensified in the end of the 2nd millennium B.C., b) were originated mainly from Cyprus and from Ugarit on the opposite coast of Syria, c) had been stimulated by the need to detect metal sources (mainly copper and tin) in the Iberian Peninsula, d) they were carried out possibly by the development of small nucleus of human installations in the Iberian territory and e) they can be spotted in the southeastern and southwestern parts of the peninsula and expanded northwards along the atlantic coast towards the coast of Galicia (NW Iberian Peninsula). Ultimately, from the documented contacts and relations it can be concluded that certain legends about the approach of the Iberian Peninsula by heroes of the Troyan War and early settlers from Tyre might not be pure literature and imagination, but could symbolize real facts.

Σκοπός της μελέτης είναι η ανάλυση των σχέσεων της Ιβηρικής Χερσονήσου με την ανατολική Μεσόγειο πριν τον φοινικικό αποικισμό στην περιοχή, η έκταση, η διάρκεια, η ένταση και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους. Τα επί μέρους ζητούμενα συνοψίζονται σε έξι στόχους: 1) Στην εξέταση θεωριών για αποικιακή δραστηριότητα στην Ιβηρική Χερσόνησο σε περιόδους που φθάνουν έως και την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. 2) Στην επανεξέταση γνωστών δεδομένων, μαζί με την ανάδειξη νέων περιπτώσεων, που στοιχειοθετούν το σύνολο των προ-αποικιακών σχέσεων με την ανατολική Μεσόγειο. 3) Στον ακριβέστερο χρονολογικό προσδιορισμό των πρώτων σχέσεων και επαφών της χερσονήσου με την ανατολική Μεσόγειο. 4) Στον προσδιορισμό του πολιτισμικού κύκλου (ή κύκλων) από όπου εκπορεύονται οι εν λόγω σχέσεις και επαφές. 5) Στον προσδιορισμό, με τη βοήθεια των αρχαιολογικών δεδομένων, του βαθμού στον οποίο οι γραπτές πηγές που αναφέρονται στον μυθικό αποικισμό της Ιβηρικής Χερσονήσου έχουν ιστορικό υπόβαθρο. 6) Στη διερεύνηση αν τα υπό εξέταση δεδομένα μαρτυρούν απλώς επιρροές και επαφές ή μια πρόδρομη φάση εγκατάστασης αλλόχθονων ομάδων στο έδαφος της Ιβηρικής Χερσονήσου. Για τον σκοπό αυτόν εξετάζεται η τυπολογία, η χρονολόγηση και ο χαρακτήρας όσων προϊόντων, κυρίως κεραμικής και μεταλλουργίας, κρίθηκαν - με κριτήρια που τίθενται στην εισαγωγή της εργασίας - ότι έχουν εισαχθεί ή έχουν δεχθεί καθοριστική επίδραση από πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου στην Ιβηρική Χερσόνησο, καθώς επίσης απεικονίσεων αντικειμένων και πλοίων με αυτά τα χαρακτηριστικά. Πιο σκόπιμο μεθοδολογικά θεωρήθηκε να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον στην πιο πρόσφατη, κομβική χρονική περίοδο της ύστερης ιβηρικής προϊστορίας Συνοψίζονται οι απόψεις για τα αίτια των προ-αποικιακών σχέσεων, εντοπίζονται οι γεωγραφικοί τόποι - κλειδιά για την ανάπτυξη αυτών των σχέσεων και προσδιορίζονται συνολικά τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των αντικειμένων και των εκτός Ιβηρικής Χερσονήσου φορέων αυτών των σχέσεων, καθώς επίσης και η πιθανή πορεία τους μέχρι να καταλήξουν στα παράλια της δυτικής Μεσογείου. Από την εξέταση των παραπάνω στοιχείων προκύπτει το συμπερασμα ότι οι λεγόμενες προ-αποικιακές σχέσεις, οι οποίες τεκμηριώνονται ίσως και πριν την 3η χιλιετία π.Χ., α) εντατικοποιούνται από τα τέλη της 2ης χιλιετίας, β) έχουν αφετηρία κυρίως την Κύπρο και την Ugarit των απέναντι της Κύπρου ευρισκόμενων συριακών ακτών, γ) έχουν ως κίνητρο την αναζήτηση μετάλλων (χαλκού και κασσίτερου) στις ακτές της Ιβηρικής Χερσονήσου δ) πραγματοποιούνται ίσως με την ανάπτυξη μικρών εγκαταστάσεων επί ιβηρικού εδάφους για τον σκοπό αυτόν, ε) εντοπίζονται στο νοτιοανατολικό και νοτιοδυτικό τμήμα της Ιβηρικής Χερσονήσου και επεκτείνονται με αναζητήσεις στα παράλια του Ατλαντικού και στην Γαλικία (βορειοδυτικό άκρο της χερσονήσου. Από τις σχέσεις που τεκμηριώνονται συνάγεται, τέλος, το συμπέρασμα ότι ορισμένοι θρύλοι σχετικά με την προσέγγιση της Ιβηρικής Χερσονήσου από ήρωες του Τρωικού Πολέμου και πρώιμους οικιστές από την Τύρο ενδέχεται να μην αποτελούν αποκυήματα φαντασίας αλλά να συμβολίζουν πραγματικά γεγονότα.