Ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος - Μάντζαρος και οι μελοποιήσεις του σολωμικού ύμνου

Abstract

The purpose of the present thesis is to clear up all the various questions and ambiguities about the most discussed, perhaps the most important and most unknown work of Nikolaos Halikiopoulos-Mantzaros (1795-1872), which is, the many different settings in music of the poem Imnos is tin Eleftherian (Hymn to Liberty), based on the same-titled work of our National poet, Dionysios Solomos (1798-1857). To be precise, the work is not completely unknown; some of its elaborations are partly, indefinitely or segmentally known (the unique publications, of the complete “first” setting, printed in 1873 by Clayton & Co., is full of significant mistakes, whereas all the following publications of parts of the work, are all based on the above mentioned edition). Most of what had been written before the present thesis, about the “Hymn to Liberty” (which is the biggest (and most) often and widely elaborated work of the composer), in the best case (and when things were not made more complicated), raised many questions about the composer and his work, while many important mistakes and confusions, especially regarding its various settings, were very often. In the present thesis the work is published entirely for the first time (all the different settings and elaborations are included), it is corrected and fully restored in all the different written phases, the issue of the number and the nature of different settings and elaborations is made clear, there is a thorough, detailed and holistic critical edition, many new practices and methodologies about critical editions are suggested and (many of them are) adopted as well, while the study of the different written styles and textures of the work bring to surface many important issues of compositional and technical structure which occupied Mantzaros since 1828 to ca. 1861 (probably until 1865). The present thesis consists of seven (7) voluminous volumes, a comparative thematic map and a digital disk (DVD). The first (main) volume hosts the thesis text, which is divided into three units. In the first unit there is a full record of all the preserved primary resources as well as the latent ones relevant to the work, while the unit is completed with a resume and comments of relevant information of the secondary resources related to the issue. In the second unit there is a fully detailed presentation and remarks of all the remaining primary resources (manuscripts, copies or printed editions) related to the work and all the conclusions of the survey are documented. In the third unit there is a long negotiation and presentation of the methodology and practice used in the critical edition of the work. The appendix of the thesis consists of the remaining six (6) volumes, the comparable thematic map and the digital disk (DVD). These six volumes constitute the larger and most important part of the appendix of this thesis. In these volumes all the primary musical text concerning the work is edited, emended, retrieved and fully commented, in a way which permits the easy and thorough study of the material. The thematic map presents the opening bars of all the parts of the work (in its various settings) in a way that the comparison and collation between the different parts is made easier, so as to notice their relations. Finally, all the photographs of the documentation used in this thesis are stored in the digital disk (DVD). This thesis, apart from its contribution to the restoration and knowledge, through this first complete scientific edition, of the first great work of the neo-hellenic artistic “westernized” music creation, also contributes significantly in the progress of methodology and practical materialization of other relevant editions, suggesting, as well (partly, be it so, in theoretical level), a new way of critical editing, which uses the advanced technical possibilities of our era and which can also be used for future relevant scientific publications. Up to the point that some of the above ideas and suggestions were possible to be materialized with the limited technical possibilities that were available to us, these were implemented in this critical edition, while the rest of these ideas are formulated and annotated in the third unit of the main volume of this thesis.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να ξεκαθαρίσει όλες -κατά το δυνατό- τις ασάφειες και τα ποικίλα ερωτηµατικά γύρω από το πιο πολυσυζητηµένο, ίσως το πιο σηµαντικό και ταυτόχρονα το πλέον άγνωστο έργο του συνθέτη του Ελληνικού Εθνικού Ύµνου, Νικόλαου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου (1795-1872), δηλαδή, τις πολλές και διαφορετικές µελοποιήσεις του Ύµνου εις την Ελευθερίαν, βασισµένες πάνω στο οµότιτλο έργο του εθνικού µας ποιητή, ∆ιονύσιου Σολωµού (1798-1857). Για την ακρίβεια το έργο δεν είναι παντελώς άγνωστο· κάποιες από τις µελοποιήσεις του είναι εν µέρει γνωστές, αλλά µε εντελώς ασαφή και ελλιπή ή αποσπασµατικό τρόπο (η µοναδική ολοκληρωµένη έκδοση της «πρώτης» εκδοχής του έργου, στα 1873 από τον οίκο Clayton & Co., είναι γεµάτη σηµαντικά λάθη, ενώ όλες οι κατά καιρούς -λίγες- εκδόσεις µερών του έργου προέρχονται από την παραπάνω έκδοση). Τα περισσότερα από τα όσα είχαν γραφτεί πριν την παρούσα διατριβή γύρω από τον Ύµνο εις την Ελευθερίαν (που στο σύνολό του είναι το ογκωδέστερο και το περισσότερο και συχνότερα επεξεργασµένο έργο του συνθέτη), στην καλύτερη περίπτωση (όταν δεν περιέπλεκαν περισσότερο τα πράγµατα) άφηναν ανοικτά πολλά ερωτηµατικά γύρω από το συνθέτη και το έργο, ενώ συχνά και σηµαντικά ήταν τα λάθη και οι συγχύσεις, ειδικά σε σχέση µε τις διάφορες µελοποιήσεις του. Στην παρούσα διατριβή το έργο εκδίδεται για πρώτη φορά ολόκληρο (περιλαµβάνονται όλες οι µελοποιήσεις και αναθεωρήσεις του), ενώ παράλληλα, διορθώνεται και αποκαθίσταται πλήρως, σε όλες τις διαδοχικές φάσεις γραφής του, ξεκαθαρίζεται απόλυτα το θέµα του αριθµού και της φύσης των διαφόρων «γραφών» του, γίνεται µια πληρέστατη, αναλυτικότατη και ολιστική κριτική έκδοση του έργου, προτείνονται και υιοθετούνται (πολλές από τις προτεινόµενες) νέες πρακτικές και µεθοδολογίες κριτικής έκδοσης, ενώ παράλληλα, µέσα από τη µελέτη των διαφορετικών γραφών του έργου, έρχονται στην επιφάνεια και θίγονται σηµαντικά ζητήµατα συνθετικού ύφους και τεχνικής υφής, που απασχόλησαν το Μάντζαρο από το 1828 έως και λίγο µετά το 1861 (έως το 1865, περίπου). Η παρούσα διατριβή αποτελείται από επτά (7) ογκώδεις τόµους, έναν συγκριτικό θεµατικό χάρτη και έναν ψηφιακό δίσκο (DVD). Στον 1ο τόµο (ο κύριος τόµος της διατριβής) φιλοξενείται το κείµενο της διατριβής, το οποίο χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται µια καταγραφή όλων των διασωζόµενων πρωτογενών πηγών καθώς και όλων των λανθανόντων πηγών, των σχετικών µε το έργο, ενώ το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε µια σύνοψη και σχολιασµό των σχετικών πληροφοριών των δευτερογενών πηγών, που σχετίζονται µε το θέµα. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναλυτική παρουσίαση και σχολιασµός όλων των πρωτογενών πηγών (αυτόγραφων, αντιγράφων ή εκδόσεων) που σχετίζονται µε το έργο και τεκµηριώνονται όλα τα συµπεράσµατα της έρευνάς µας. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται µια εκτενής διαπραγµάτευση και παρουσίαση της µεθοδολογίας και της πρακτικής που χρησιµοποιήθηκε στην κριτική έκδοση του έργου. Το «παράρτηµα» της διατριβής αποτελείται από τους υπόλοιπους έξι (6) τόµους, τον συγκριτικό θεµατικό χάρτη και τον ψηφιακό δίσκο. Οι έξι αυτοί τόµοι αποτελούν το µεγαλύτερο και σηµαντικότερο µέρος του «παραρτήµατος» της διατριβής. Στους τόµους αυτούς εκδίδεται όλο το σχετικό µε τον ΥΜΝΟ πρωτογενές µουσικό υλικό, διορθωµένο, αποκαταστηµένο και πλήρως σχολιασµένο, µε έναν τρόπο, που επιτρέπει την άνετη και πληρέστατη µελέτη του υλικού. Ο συγκριτικός θεµατικός χάρτης παρουσιάζει την αρχή όλων των µερών του έργου (στις διάφορες εκδοχές του) µε τρόπο που να καθιστά τη σύγκριση και αντιπαραβολή τους εύκολη, ώστε να διαπιστώνονται οι µεταξύ τους σχέσεις. Τέλος, στον ψηφιακό δίσκο (DVD) έχουν αποθηκευτεί όλες οι φωτογραφίες των τεκµηρίων, που χρησιµοποιήθηκαν στη διατριβή. Η διατριβή αυτή, εκτός από τη συµβολή της στην αποκατάσταση και γνώση, µέσω της πρώτης ολοκληρωµένης επιστηµονικής έκδοσης, του πρώτου µεγάλου έργου της νεοελληνικής έντεχνης «δυτικότροπης» µουσικής δηµιουργίας, συµβάλλει σηµαντικά και στην πρόοδο της µεθοδολογίας και πρακτικής υλοποίησης αντίστοιχων εκδόσεων, προτείνοντας, παράλληλα (εν µέρει, έστω και σε θεωρητικό επίπεδο), έναν νέο τρόπο κριτικής έκδοσης, ο οποίος χρησιµοποιεί τις αυξηµένες τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής µας και ο οποίος θα µπορεί πλέον να χρησιµοποιείται για αντίστοιχες επιστηµονικές εκδόσεις. Στο βαθµό που κάποιες από τις παραπάνω ιδέες και προτάσεις ήταν δυνατό να υλοποιηθούν στα πλαίσια των τεχνικών δυνατοτήτων που υπήρχαν διαθέσιµες, εφαρµόστηκαν στην παρούσα κριτική έκδοση, ενώ οι υπόλοιπες από τις ιδέες αυτές διατυπώνονται και σχολιάζονται στο τρίτο κεφάλαιο του κύριου τόµου της διατριβής.