Οι πρώτοι μουσικοί σύλλογοι της Αθήνας και του Πειραιά και η συμβολή τους στη μουσική παιδεία (1871-1909)

Abstract

This dissertation is part of the broader research into the history of educational music institutions in 19th-century Greece. It intends to study the societies established in Athens and Piraeus for the promotion of music, from 1871 to 1909. The aim of this dissertation is to contribute to the research that sheds light on the 19th century Greek music scene, using the urban centers of Athens and Piraeus as case studies. In particular, the goals of the dissertation are: to trace the conditions under which music societies were created; to investigate to what extent these conditions were a part of the cultural environment of Athens and Piraeus; to examine the influence they had, firstly on the aforementioned cultural environment, and secondly on the music scene and music education in Greece in the years that followed. Additional goals are to highlight the work of professionals, who worked as instructors and music directors in these societies, and to demonstrate the contribution of amateur musicians. The latter dominated the musical foreground of the 19th century both as simple members and as board members of music societies, a fact that shows the extent to which amateurs influenced the Greek music scene during the period studied. The methodology used includes locating, classifying and evaluating written resources (a great part of which comes from daily news publications) and bibliographical references. The main conclusion of the dissertation is that the time period studied constituted a flourishing era for music societies. During that period, music societies were the main institutions responsible not only for the music education but also for the music culture of the Greek nation, by organizing concerts and creating the musical backdrop to cultural and social events. In many parts of the dissertation, it is confirmed that there was a relationship between the explosion of music societies’ activity and the rise of the middle class during the period studied. Τhe structure and function of music societies is examined within the broader framework of the generalized popular education that expanded during the European 19th century under the influence of the philanthropic movement. The contribution of educators like Pestalozzi, who influenced the Greek education system, falls under this same movement.

Η διδακτορική διατριβή εντάσσεται στο πλαίσιο της έρευνας της ιστορίας των εκπαιδευτικών μουσικών οργανισμών στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Αντικείμενό της είναι οι σύλλογοι που ιδρύθηκαν στην Αθήνα και στον Πειραιά για τη διάδοση της μουσικής μεταξύ των ετών 1871 και 1909. Στόχος της εργασίας είναι να συνεισφέρει στην έρευνα για την ανάδειξη της ελληνικής μουσικής πραγματικότητας στο 19ο αιώνα χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τα αστικά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά. Επιμέρους στόχοι της διατριβής είναι να ανιχνεύσει τις συνθήκες δημιουργίας των μουσικών συλλόγων, καθώς και το βαθμό που αυτές αποτελούσαν κομμάτι του πολιτισμικού περιβάλλοντος της πρωτεύουσας και του λιμανιού του Πειραιά, αλλά και την επίδραση που άσκησαν, αφενός στο πολιτισμικό αυτό περιβάλλον, αφετέρου στη μετέπειτα μουσική ζωή και εκπαίδευση της Ελλάδας. Επίσης, να προβάλει το έργο των επαγγελματιών, που ως καθηγητές και διευθυντές μουσικής έδρασαν μέσα στους μουσικούς αυτούς συλλόγους, αλλά κυρίως να παρουσιάσει τη συνεισφορά των ερασιτεχνών μουσικών που κυριαρχούν στο μουσικό προσκήνιο του 19ου αιώνα ως απλά μέλη ή μέλη των Διοικητικών Συμβουλίων των μουσικών συλλόγων τονίζοντας τις διαστάσεις του φαινομένου του ερασιτεχνισμού κατά την υπό μελέτη εποχή. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιλαμβάνει την εύρεση, ταξινόμηση και αξιολόγηση των γραπτών πηγών, μεγάλο μέρος των οποίων καλύπτουν τα δημοσιεύματα του ημερήσιου τύπου, καθώς και των βιβλιογραφικών αναφορών. Βασικό συμπέρασμα της διατριβής είναι ότι το υπό μελέτη χρονικό διάστημα αποτελεί περίοδο ακμής για τους μουσικούς συλλόγους. Κατά την υπό μελέτη περίοδο οι μουσικοί σύλλογοι ήταν οι κύριοι φορείς όχι μόνο της μουσικής εκπαίδευσης, αλλά και της γενικότερης μουσικής ζωής του τόπου με τη διοργάνωση συναυλιών και τη μουσική επένδυση πολιτισμικών και κοινωνικών εκδηλώσεων. Σε πολλά σημεία της διατριβής τεκμηριώνεται η σχέση ανάμεσα στην έκρηξη της δράσης των μουσικών συλλόγων και στην άνοδο της αστικής τάξης κατά την υπό μελέτη περίοδο. Η δομή και λειτουργία των μουσικών συλλόγων εξετάζεται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της γενικευμένης λαϊκής παιδείας που διευρύνεται στον ευρωπαϊκό 19ο αιώνα υπό την επίδραση του φιλανθρωπικού ρεύματος. Στο ρεύμα αυτό εντάσσεται και η συνεισφορά παιδαγωγών όπως ο Pestalozzi, που επέδρασαν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.