Αναλυτικά προγράμματα ιστορίας και σχολικά εγχειρίδια γυμνασίου (1964-2004): αντιλήψεις του χρόνου και ιδεολογία στη σχολική ιστορία

Abstract

This research has attempted to present as well as to explore -through discourse and content analysis- the uses of the different categories of time in the teaching curricula regarding the lesson of history and the history textbooks of the secondary education in Greece for the period from 1964 to 2004. The texts are treated as sources of the institutional existence of history teaching. What is examined is the historical discourse as such, its organizational ways related with the respective objectives, the teaching contents and the teaching methodology connected with time perceptions as well as time conceptualisation. The division of time into past, present and future as distinct conditions is a modernist segmentation projected to the past, as is the case with the contemporary modernist concept about man as the creator of its own history. in that way the modern individual or collective agents (man, social groups, nations), that is, the creations of modernity, are presented like being and acting in the same manner within the duration of the historical course. The perception on history found in the curricula as well as in the textbooks is distanciated from the distinction between tradition and modernity. Hence, time is constructed as being continuous and linear, appearing, however, as real, i.e. without being perceived as an invention of modernity, of secularism and of the process of historical consciousness making. the conception about time and history, although an historical product itself, it is not expressed as such but as a reality which has by itself acquired the characteristics the texts are referred to.

Η έρευνα αυτή επιχείρησε να παρουσιάσει και να εξετάσει –μέσω της ανάλυσης περιεχομένου και της ανάλυσης του λόγου– τις χρήσεις των διαφορετικών κατηγοριών του χρόνου στα Προγράμματα διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας του Γυμνασίου και στα εγχειρίδια Ιστορίας του Γυμνασίου, κατά την χρονική περίοδο 1964 έως 2004. Τα κείμενα αντιμετωπίζονται ως πηγές της θεσμικής υπόστασης της διδασκαλίας της Ιστορίας. Εξετάζεται ο ίδιος ο ιστορικός λόγος, οι τρόποι οργάνωσής του ως προς τη στοχοθεσία, τα περιεχόμενα διδασκαλίας και τη διδακτική μεθοδολογία ως προς τις αντιλήψεις του χρόνου και την εννοιοδότηση του χρόνου. Κατά την ανάλυση τόσο των Αναλυτικών Προγραμμάτων όσο και των εγχειριδίων αναζητούνται λέξεις και εκφράσεις που αναφέρονται στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, και συσχετίζονται με το ιστορικό πλαίσιο στην εκάστοτε συγκυρία έτσι ώστε να αναδειχθούν οι τρόποι σημασιοδότησης του χρόνου και οι εκδοχές της ιστορίας. Παρά το γεγονός ότι σε όλη την ερευνώμενη περίοδο ο εθνικός χρόνος αποτελεί την οργανωτική αρχή και τον ευρύτερο ερμηνευτικό ορίζοντα στη διαμόρφωση των Αναλυτικών Προγραμμάτων -γεγονός που αντανακλάται και στα εγχειρίδια, εφόσον ισχύει το ίδιο για την ανάπτυξη των περιεχομένων τους- μπορούμε να παρακολουθήσουμε ορισμένες διαφοροποιήσεις στην εκάστοτε συγκυρία. Οι διαφοροποιήσεις αυτές δίνουν το στίγμα της συγκυρίας και είναι ενδεικτικές των διλημμάτων που προκύπτουν -π.χ. ανάμεσα σε ιδεολογία επιστήμη- και του τρόπου διαχείρισής τους από την εκάστοτε πολιτική εξουσία, αναδεικνύοντας επιλογές αλλά και αμηχανίες που διαφαίνονται σε αντιφατικό, παλινδρομικό και μεταιχμιακό λόγο.