Χωρική οργάνωση, ανάπτυξη και σχεδιασμός του θερμαλιστικού τουρισμού στην Ελλάδα

Abstract

The present thesis treats the spatial organisation and the development of one of the most “ancient” forms of tourism: the thermal (spa) tourism. Undoubtedly, thermalism -and the subsequent thermal tourism- has constituted and will constitute either in the future a rather popular social activity due to its indissoluble connection and relation with the health sector. Consequently, thermal tourism evolves in a place that should be characterised of its appropriate spatial organisation, in order to assure its attractiveness and its functionality in the near and distant future. In Greece, thermalism dates at least since the classic era; the Asklepieia constituted the first organised spatial interventions into the thermal springs. However, although Greece was a pioneer concerning spatial organisation and developmental planning of the (early) thermal tourism, nowadays the regions in question “suffer” from intense spatial (and not only) problems. It is true that thermal (spa) tourism in Greece, after a period of growth and intense development during the 50’s, 60’s and the 70’s, faced, at the end of the 20th century, a period of continuous recession and decline that lead to the emergence of different negative consequences: neglect, depreciation and degradation constitute the main elements of the contemporary aspect of the Greek thermal (spa) towns, as well as of all regions where thermal (spa) tourism expands. In this framework, the present thesis tries to reach, through a theoretical and experimental study, the kind of spatial organisation and planning that are indicated for the regions of thermal tourism in Greece, in order to accomplish the objective of their sustainable and integrated development in the context of the new social-economical conditions and the always ‘present’ request concerning their modernisation. To this aim, we experimentally studied three Mediterranean countries (Italy, France, Spain) that are competitive in comparison with Greece, in order to ascertain the contemporary trends concerning the development and planning of thermal (spa) tourism. In parallel, we examined, on a national level, the most important regions of thermal tourism (the three most important spa towns being case studies), in order to investigate their structure and their spatial characteristics, as well as the spatial problems that the majority of them are facing nowadays. Finally, taking into account the contemporary trends of spatial planning, the international experience, as well as the profile and the demands of the contemporary Greek spa tourists (according to a research made on a sample of 700 persons), the thesis forms new models of spatial planning, in order to remove the existing negative situation and to promote -through planning- an upgraded organisation and management of all regions where the Greek thermal (spa) tourism could evolve in the future.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται τη χωρική οργάνωση και ανάπτυξη μιας από τις «αρχαιότερες» μορφές τουρισμού: του θερμαλιστικού τουρισμού. Αναμφίβολα, ο θερμαλισμός -και ο θερμαλιστικός τουρισμός στη συνέχεια- αποτέλεσε, και θα εξακολουθεί να αποτελεί και στο μέλλον, μια αρκετά δημοφιλή κοινωνική δραστηριότητα, λόγω της άρρηκτης σύνδεσης και σχέσης του με την υπόθεση της υγείας. Κατά συνέπεια, ο χώρος στον οποίο αναπτύσσεται θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από την κατάλληλη χωρική οργάνωση, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ελκυστικότητα και η λειτουργικότητά του στο άμεσο και απώτερο μέλλον. Στην Ελλάδα, η δραστηριότητα του θερμαλισμού χρονολογείται τουλάχιστον από την κλασική εποχή, με τα Ασκληπιεία να αποτελούν τις πρώτες οργανωμένες χωρικές παρεμβάσεις στους τόπους των ιαματικών πηγών. Ωστόσο, όσον κι αν η χώρα μας υπήρξε πρωτοπόρος στη χωρική οργάνωση και τον αναπτυξιακό σχεδιασμό του (πρώιμου) θερμαλιστικού τουρισμού, στις μέρες μας οι εν λόγω περιοχές «υποφέρουν» από έντονα χωρικά (και όχι μόνον) προβλήματα. Είναι γεγονός ότι ο θερμαλιστικός τουρισμός στην Ελλάδα, έχοντας διανύσει μια περίοδο ακμής και έντονης ανάπτυξης κατά το παρελθόν (δεκαετίες ’50, ’60 και ’70), στα τέλη του 20ου αιώνα πέρασε σε ένα στάδιο παρατεταμένης ύφεσης και παρακμής, που είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ποικίλων και δυσμενών επιπτώσεων: η εγκατάλειψη, η απαξίωση και η υποβάθμιση -οικονομική, χωρική, περιβαλλοντική- αποτελούν τα κυριότερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη εικόνα των ελληνικών λουτροπόλεων αλλά και των υπολοίπων περιοχών που αναπτύσσεται ο θερμαλιστικός τουρισμός. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα εργασία, μέσα από μια θεωρητική και εμπειρική διερεύνηση, επιχειρεί να προσεγγίσει τη μορφή της χωρικής οργάνωσης και σχεδιασμού που ενδείκνυται για τις περιοχές του θερμαλιστικού τουρισμού στην Ελλάδα, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της βιώσιμης-ολοκληρωμένης ανάπτυξής τους, υπό το πρίσμα των νέων κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών και του πάντοτε επίκαιρου αιτήματος του εκσυγχρονισμού τους. Για το σκοπό αυτό, μελετήθηκαν εμπειρικά τρεις χώρες ανταγωνιστικές της Ελλάδας, στην περιοχή της Μεσογείου (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία), προκειμένου να διαπιστωθούν οι σύγχρονες τάσεις ανάπτυξης και σχεδιασμού του θερμαλιστικού τουρισμού. Παράλληλα, εξετάστηκαν πανελλαδικά οι σημαντικότερες περιοχές θερμαλιστικού τουρισμού (με τις τρεις σπουδαιότερες λουτροπόλεις να αποτελούν μελέτες περίπτωσης), προκειμένου να διερευνηθούν η δομή και τα χωρικά χαρακτηριστικά τους και ακολούθως τα χωρικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι περισσότερες -αν όχι όλες- από αυτές. Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη τις σύγχρονες τάσεις χωρικού σχεδιασμού, τη διεθνή εμπειρία αλλά και το προφίλ και τις απαιτήσεις των σημερινών θερμαλιστών της Ελλάδας (βάσει έρευνας σε δείγμα 700 ατόμων), η διατριβή προχώρησε στη διατύπωση νέων χωρικών προτύπων σχεδιασμού, με στόχο την άρση της υφιστάμενης αρνητικής κατάστασης και την προώθηση -μέσω του σχεδιασμού- μιας μελλοντικά αναβαθμισμένης οργάνωσης και διαχείρισης των περιοχών που αναπτύσσεται ο ελληνικός θερμαλιστικός τουρισμός.