Συμβολή στη μελέτη της αύξησης και της ηθολογίας της τσιπούρας (Sparus aurata, L.) στο σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού

Abstract

The study concerns the biology and behaviour of Sparus aurata during its presence in the lagoons of the Messolonghi – Etoliko (Western Greece). The following four components are included: o Spatial variability and temporal fluctuations of the abiotic parameters in the area of the lagoons o Elements of the biology and behaviour of the species in the different lagoons of the area o Exploitation pattern of the lagoons and their contribution to the recorded landings o A first approach to estimate the influence of the of the intensive fish farming in the area on the wild populations of the species in the lagoons The last 60 years important anthropogenic changes in the region of the lagoons, led to a noticeable decrease of the lagoons surface of about 40% and also they are responsible for the formation of 6 well identified specific lagoons. In parallel with the changes in the lagoons, a lot of intense agricultural activities were developed around the lagoons. The lagoons of the area have now their specific character and dynamics which are obvious in the morphology, hydrology and water quality and also they are detected through the analysis of the salinity fluctuations and the water level tidal dynamics. The landings composition is lagoon specific with different dominant species in each lagoon. The last 10 years the sea bream landings show an increasing trend in contrast with the generalised decreasing landings of the rest of the species. The young sea bream specimens of 0+ group are mainly present in the lagoons. Only 10% of the fishes are older than 2 years. The sex ratio is naturally dominated by males, as the species is protandric. The study of the scales revealed very interesting elements concerning the origin of the specimens which can be supplied by enhancement trials or accidental escapement from the fish farms. Moreover, the fact that the R1 ray of the 0-group fishes caught in the lagoons was larger than the R1 ray of older specimens suggest that the majority of the last group was distributed outside the lagoons where the environment was less favorable for their growth. Finally, the form of the scales can be used as criterion for the origin of the specimens. Scales comprising two parts, an internal one without rings and an external with well developed strings characterize fishes originated from aquaculture activities. A great diversity of the fish growth was observed both between lagoons and between years for the same lagoon. Heterogeneity characterize also the size and species composition of different fishing gears used in the lagoons. This diversity is not due only to the gear selectivity but is enhanced by the migratory behaviour of the fishes. This remark is important because this aspect contributes to the species composistion revealed by the fishery landings and also affects the growth estimates provided by mixed fishery data. The influence of the fish eating birds of the species Phalacrocorax carbo on the fishes remaining during the winter in the lagoons following the “modern” exploitation patterns, keeping the fishes in the lagoon during the winter, revealed very important independantly on the fish size. The influence of the aquaculture on the wild populations in the lagoons is the result of enhancement trials but also accidental escapements from the farms. The growth and survival of the introduced specimens depends on the size of the fish, the season and the state of the environment. Tagging experiments revealed interesting elements about the negative influence of the tag on the fish growth and also the performance of the enhancement as a function of fish size and season. More than 25% of the Greek sea farms and 20% of the hatcheries of sea bream and sea bass (Dicentrarchus labrax) of the country are located close to the lagoon area. Sea bream represents 60% of the total production. The last decade a spectacular increase of the number and size of farms and also of the farming processes were observed. These changes led to the maintenance of specimens more than 500 g in cages. These fishes are large and old enough to observe sex changes leading to an important presence of females in the cages. These fishes are potential spawners. The study, based on the study of the sex ratio and the sexual maturity stage of the fishes in the cages confirms this fact. In addition, the last 5 years a spectacular increase of about 80% of the sea bream landings in the lagoons was recorded. This increase was accompanied by a decrease in the mean size and consequently the market price of the 0+ group individuals producing substantial decrease in the earnings of the lagoon fisheries. The linkage between these opposite trends and the role of the aquaculture is discussed.

Η παρούσα μελέτη αναφέρεται στη βιολογία και την ηθολογία του είδους Sparus aurata στη διάρκεια της διαβίωσής του στο σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού. Περιλαμβάνει τέσσερις ενότητες o Βιοτικοί και αβιοτικοί παράγοντες του συμπλέγματος, και οι χωρικές και χρονικές διαφοροποιήσεις τους. o Στοιχεία της βιολογίας και της ηθολογίας του είδους στις διαφορετικές λιμνοθάλασσες του συμπλέγματος. o Πρότυπα εκμετάλλευσης Λ/Θ και η επίδρασή τους στα αποτελέσματα της αλιείας. o Μια πρώτη αξιολόγηση της επίδρασης που έχει η ανάπτυξη της εντατικής καλλιέργειας στην ευρύτερη περιοχή πάνω στους φυσικούς πληθυσμούς του είδους στο λιμνοθαλάσσιο σύμπλεγμα. Τα τελευταία 60 χρόνια έχουν γίνει σημαντικές παρεμβάσεις στο σύμπλεγμα που έχουν μειώσει κατά 40% την έκτασή του και το έχουν διαχωρίσει σε έξη λιμνοθάλασσες. Συγχρόνως πλήθος εντατικών γεωργικών κυρίως δραστηριοτήτων έχουν αναπτυχθεί στις ζώνες που το περιβάλλουν. Οι Λ/Θ του συμπλέγματος Μεσολογγίου–Αιτωλικού είναι διαφορετικές μεταξύ τους γεγονός που διαπιστώνεται από την μορφολογία τους αλλά και εκφράζεται σε συγκρίσεις ταυτόχρονων ωριαίων μετρήσεων τιμών αλατότητας ή στάθμης παλίρροιας. Όσον αφορά στη σύνθεση της αλιευτικής παραγωγής διαχωρίζονται σε ομάδες στις οποίες κυριαρχούν διαφορετικά είδη. Οι διαφοροποιήσεις αυτές σχετίζονται με την μορφολογία, την περιβαλλοντική τους κατάσταση και τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά τους. Καταγράφεται αύξηση της παραγωγής της τσιπούρας τα τελευταία 10 χρόνια σε αντίθεση με την γενικότερη τάση μείωσης της παραγωγής των άλλων ειδών . Τις λιμνοθάλασσες του συμπλέγματος προτιμούν ως χώρο διαβίωσης ψάρια του είδους στην μεγάλη πλειοψηφία ηλικίας 0+. Ένα ποσοστό λιγότερο από 10% είναι ηλικίας από 2 ετών και άνω. Αντίστοιχα εκφράζεται και η αναλογία των φύλων δεδομένου ότι το είδος είναι πρώτανδρο. Από στοιχεία της δομής των λεπιών προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις για την ζωή του ψαριού πριν την είσοδο του στην λιμνοθάλασσα. την προέλευσή τους από εμπλουτισμούς ή διαφυγές από εντατικές ιχθυοκαλλιέργειες. Το γεγονός ότι το ολικό μήκους της ακτίνας του λεπιού στα ψάρια ηλικίας 0+ είναι μεγαλύτερο από το μήκος της R1 ακτίνας των μεγαλύτερης ηλικίας ψαριών δείχνει ότι τα δεύτερα πιθανόν έζησαν σε άλλο περιβάλλον. Όταν η μεγάλη πλειοψηφία των λεπιών ενός ψαριού είναι αναγεννημένα το ψάρι πιθανότατα προέρχεται από εμπλουτισμούς ή διαφυγές από εντατικές ιχθυοκαλλιέργειες. Παρουσιάζονται σημαντικές διαφορές στην αύξηση των ψαριών στις ίδιες λιμνοθάλασσες ανάμεσα στα διάφορα έτη και ανάμεσα στις διαφορετικές λιμνοθάλασσες τα ίδια έτη. Τα αποτελέσματα της αλιείας τόσο ως προς τη σύνθεση των ειδών όσο και ως προς τα μεγέθη των αλιευμάτων, μεταξύ εργαλείων που χρησιμοποιούνται στην λιμνοθάλασσα είναι διαφορετικά. Τα αποτελέσματα δεν οφείλονται στην επιλεκτικότητα των εργαλείων αλλά στην μεταναστευτική συμπεριφορά των ψαριών και την τακτική που ακολουθείται στην αλιεία. Η διαπίστωση αυτή είναι σημαντική για τη μεθοδολογία των μελετών της ποιοτικής σύνθεσης των αλιευμάτων των λιμνοθαλασσών και για τη μελέτη της αύξησης των ειδών. Η επίδραση των ψαροφάγων πουλιών του είδους Phalacrocorax carbo στους ιχθυοπληθυσμούς στις βελτιωμένες μορφές διαχείρισης είναι σημαντικότατη. Επιθέσεις που οδηγούν σε τραυματισμούς δέχονται ακόμα και ψάρια που τα πουλιά αποτυγχάνουν να φάνε λόγω μεγάλου μεγέθους. Η επίδραση της εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας στην αφθονία των φυσικών πληθυσμών γίνεται με δύο τρόπους. Τους εμπλουτισμούς και τις ακούσιες εισαγωγές. Η εποχή εισόδου των ψαριών, ο χρόνος που απαιτείται για την προσαρμογή τους στην διατροφή και εν γένει στο φυσικό περιβάλλον η ποιότητα του γόνου και η φέρουσα ικανότητα του οικοσυστήματος, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώθηκαν σε μαρκαρισμένα ψάρια. Στα ψάρια αυτά προσδιορίστηκε η επίδραση στην αύξηση του τραυματισμού που προκαλεί η διαδικασία του μαρκαρίσματος και ο χρόνος που απαιτείται για προσαρμογή σε σχέση με το μέγεθος τους και την εποχή εισόδου Περισσότερο από 25% των Ελληνικών ιχθυοκαλλιεργειών και 20% των Ελληνικών εκκολαπτηρίων τσιπούρας και λαυρακιού (Dicentrarchus labrax) βρίσκονται κατά μήκος των ακτών της δυτικής Ελλάδας. Η παραγωγή της τσιπούρας είναι περίπου το 60% του συνόλου της παραγωγής αυτών των ειδών. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας έχει καταγραφεί μια θεαματική αύξηση στον αριθμό των μονάδων όσο και στην παραγωγής τους, που αλληλοεπηρεάστηκε από την μείωση τιμών και την τροποποίηση της δομής των εκτρεφόμενων πληθυσμών. Αυτές οι αλλαγές οδήγησαν στη συντήρηση στα κλουβιά ατόμων τσιπούρας μεγέθους πάνω από 500g που έτσι έχουν την δυνατότητα να συμμετέχουν ως θηλυκά στο πληθυσμό του είδους που αναπαράγεται. Η μελέτη,βασισμένη στα στάδια ωριμότητας και στη μείωση του βάρους των πληθυσμών στα κλουβιά κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου διατυπώνει την εκτίμηση της αναπαραγωγικής δραστηριότητας σε αυτά. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών καταγράφηκε σημαντική αύξηση (περίπου 80%) στα συλλαμβανόμενα άτομα του είδους . Η αύξηση συνοδεύθηκε από μια μείωση και στην τιμή και στο μέγεθος των ατόμων ηλικίας 0+. Το γεγονός ερμηνεύεται σαν αποτέλεσμα της αναπαραγωγικής δραστηριότητας στα κλουβιά και των διαφυγών ατόμων από αυτά.