Κοινή πολιτική άμυνας και ασφάλειας (Κ.Π.Α.Α.) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.): τα κράτη -μέλη της Ε.Ε. μπροστά στην προοπτική της ενοποίησης στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας: ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Κουλτούρας

Abstract

The subject of this study is the way in which the member states of the European Union deal with integration in the field of security and defence. In this context, both the ways in which the main theories of international relations approach the above topic - including the theories of European integration - were thoroughly examined, as well as the role of strategic culture as it was shaped over time and the respective geopolitical environment, especially after the Russia's invasion of Ukraine. The methodological theoretical model chosen for the preparation of this thesis is the theory of Constructivism while the existing literature was used to an extensive extent as well as the continuous monitoring and study of the geopolitical developments and the war in Ukraine in real time. The careful methodological study, analysis, comparison and drawing of conclusions from all sources was the main object and preoccupation for the preparation of this particular study. This was done at three levels of analysis: the level of the system (distribution of power between the states - their political and economic interdependence), the level of the EU member states and the level of the policy makers (way of thinking, basic beliefs and priorities).A common element in the way international relations theories approach the perspective of a Common Defence and Security Policy (CDP) of the European Union(EU) is the role of the state as a dominant actor in International Relationships. Neither theory rejects convergence in the field of EU defence and security, however each of them advocates to a different extent in this direction, while the theories that comparatively favor convergence more are those of Liberalism and even more of Constructivism which was chosen as the methodological tool in the present study. The factor that largely determines and shapes security and defence policy at both EU and member states level is strategic culture. However, in order to create acommon European strategic culture, a two-way process is required where, on the one hand, the strategic cultures of the member states - which have been created in different historical contexts and conditions - should converge, as well as to develop a single European strategic culture in level of the political and military structures of the EU which will contain the individual cultures of the EU member states. An important role in the development of a common strategic culture is the perception and evaluation of the threat. The consequences of the war in Ukraine are reflected in the change of strategic culture and the national policy of the EU member states, but also in the EU itself, which acted immediately, with determination and unity. Having identified and assessed the threat posed to Europe by Russia, the EU acted with speed and flexibility and immediately overcame obstacles and disagreements, by creating those structures, mechanisms and legislative framework, which turned political will of EU member states into real time decisions and actions.

Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης την ενοποίηση στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας. Σε αυτό το πλαίσιο εξετάστηκαν διεξοδικά τόσο οι τρόποι με τους οποίους προσεγγίζουν το παραπάνω θέμα οι κυριότερες θεωρίες των διεθνών σχέσεων - συμπεριλαμβανομένων των θεωριών της ευρωπαϊκής ενοποίησης - αλλά και ο ρόλος της στρατηγικής κουλτούρας όπως διαμορφωνόταν στο χρόνο και το εκάστοτε γεωπολιτικό περιβάλλον κυρίως δε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το μεθοδολογικό θεωρητικό πρότυπο που επιλέχτηκε για την εκπόνηση της παρούσας διατριβής είναι η θεωρία του Κονστρουκτιβισμού ενώ χρησιμοποιήθηκε σεεκτεταμένο βαθμό η υπάρχουσα βιβλιογραφία αλλά και η διαρκής παρακολούθηση και μελέτη των γεωπολιτικών εξελίξεων και του πολέμου στην Ουκρανία σε πραγματικό χρόνο. Η προσεκτική μεθοδολογική μελέτη, ανάλυση, σύγκριση και εξαγωγή συμπερασμάτων από όλες τις πηγές αποτέλεσε κύριο αντικείμενο και ενασχόληση για την εκπόνηση της συγκεκριμένης μελέτης. Αυτή δε έγινε σε τρία επίπεδα ανάλυσης: το επίπεδο του συστήματος (κατανομή ισχύος μεταξύ των κρατών- την πολιτική και οικονομική αλληλεξάρτησή τους), το επίπεδο του κράτους – μέλους της ΕΕ και το επίπεδο των υπευθύνων χάραξης πολιτικής (τρόπος σκέψης, βασικές πεποιθήσεις και προτεραιότητες). Κοινό στοιχείο στον τρόπο με τον οποίο οι θεωρίες των διεθνών σχέσεων προσεγγίζουν την προοπτική μιας Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας (Κ.Π.Α.Α.) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) είναι ο ρόλος του κράτους ως κυρίαρχος παράγοντας στις Διεθνείς Σχέσεις. Καμία θεωρία δεν απορρίπτει την σύγκλιση στον τομέα άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ, ωστόσο κάθε μια από αυτές συνηγορεί σε διαφορετικό βαθμό σε αυτή την κατεύθυνση, ενώ οι θεωρίες που συγκριτικά ευνοούν περισσότερο την σύγκλιση είναι αυτές του Φιλελευθερισμού και ακόμη περισσότερο του Κονστρουκτιβισμού που επιλέχθηκε ως το μεθοδολογικό εργαλείο στην παρούσα μελέτη. Ο παράγοντας που καθορίζει και διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό την πολιτική στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας τόσο στο επίπεδο της ΕΕ όσο και στοεπίπεδο των κρατών-μελών είναι η στρατηγική κουλτούρα. Για να δημιουργηθεί όμως μια κοινή ευρωπαϊκή στρατηγική κουλτούρα, απαιτείται μια αμφίδρομη διαδικασία όπου αφενός θα πρέπει να συγκλίνουν μεταξύ τους οι στρατηγικές κουλτούρες των κρατών-μελών οι οποίες έχουν δημιουργηθεί σε διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο και συνθήκες, όσο και να αναπτυχθεί μια ενιαία ευρωπαϊκή στρατηγική κουλτούρα στο επίπεδο των πολιτικών και στρατιωτικών δομών της ΕΕ που θα περιέχει τις επιμέρους κουλτούρες των κ-μ της ΕΕ. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας κοινής στρατηγικής κουλτούρας έχει η αντίληψη και αξιολόγηση της απειλής. Οι συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανίααποτυπώνονται στην μεταβολή της στρατηγικής κουλτούρας και της εθνικής πολιτικής των κ-μ της ΕΕ αλλά και της ίδιας της ΕΕ που ενήργησε άμεσα, με αποφασιστικότητα και ενότητα. Όταν καθόρισε και αξιολόγησε την απειλή που αποτελούσε για την Ευρώπη η Ρωσία, η ΕΕ έδρασε με ταχύτητα και ευελιξία και ξεπέρασε άμεσα εμπόδια και διαφωνίες, με τη δημιουργία εκείνων των δομών, των μηχανισμών και του νομοθετικού πλαισίου, που μετέτρεπαν σε πραγματικό χρόνο την πολιτική βούληση των κ-μ της ΕΕ σε αποφάσεις και δράσεις.