Μακροοικονομικός σχεδιασμός, οικονομικός προγραμματισμός και ο ρόλος του κρατικού παρεμβατισμού στην μεταπολεμική ελληνική οικονομία

Abstract

This thesis investigates the role of economic planning as a form of state intervention in shaping the Greek post-war economy. It draws on a detailed analysis of the economic programs introduced in Greece following World War II. To understand the connection between Greek economic policies and central planning in Western economies, both the theoretical and practical aspects of economic planning are considered. Consequently, the study explores the foundational principles of central economic planning, particularly in light of the economic calculation debate. Additionally, it examines post-war France as a case study, illustrating how Western-style central planning was implemented over an extended period. The work is structured into three sections. The first section explores the theoretical foundations of central economic planning, as they emerged from the debate on economic or socialist calculation. Through this discussion, scholars attempted to establish the feasibility of a centrally planned economic system from a specific theoretical viewpoint. The study examines the perspectives of key figures involved in this debate, highlighting the contributions of intellectuals like Otto Neurath. The second section analyzes the example of French indicative planning, based on the premise that understanding Greek economic programs more thoroughly is facilitated by analyzing a well-established example of economic planning within capitalist economies. Beyond describing its practical implementation and the methodology employed during its existence, this explores the theoretical foundations of French planning and seeks to answer why French indicative planning gained greater depth and longevity.The third section investigates whether a similar effort was made to comprehensively plan the Greek economy during the early post-war period, whether it was based on comparable theoretical assumptions, and whether any connections can be identified with similar initiatives that emerged across Europe after the war, with a particular focus on French indicative planning. This section first establishes the historical context and examines the state of the Greek economy immediately following the war, as well as its structural characteristics. These were not merely the result of the devastating effects of World War II but were also shaped by Greece’s historical background and its previous economic trajectory. The post-war Greek economy retained features of its pre-war development, which had been shaped by structural conditions and processes long before the war began. Additionally, the role of foreign aid is analyzed in relation to the objectives, formulation, and promotion of Greek economic programs, as well as their connection to what is commonly referred to as the "developmental problem."The analysis of the Greek post-war economic programs is based on three distinct periods of their development. An additional phase is included, covering the time from the end of the occupation period to the drafting of the first basic economic program. During this phase, various studies were conducted, which later contributed to shaping economic strategies.Beyond analyzing the content of the economic programs, the section also examines how their planning Apparatus was structured and the methodology behind their development. Finally, it investigates the theoretical foundations underlying these programs within the context of the country's development strategy. Within this framework, it explores the theoretical and political approaches of the time, including the perspectives of the so-called "Democratic Planning Circle," Xenophon Zolotas, Angelos Angelopoulos, the journal Nea Oikonomia, and Ioannis Zigdis.

Η διατριβή εξετάζει τη σχέση του οικονομικού σχεδιασμού με την ελληνική μεταπολεμική οικονομία, στη βάση της αναλυτικής μελέτης των οικονομικών προγραμμάτων που επιχειρήθηκε να εφαρμοστούν στην Ελλάδα μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Η κατανόηση της σχέσης των ελληνικών οικονομικών προγραμμάτων με αυτό που θεωρητικά ή πρακτικά υπήρξε ο κεντρικός σχεδιασμός στις δυτικές οικονομίες διέρχεται αναγκαστικά μέσα από την εξέταση του οικονομικού προγραμματισμού εκεί που εφαρμόστηκε. Γι’ αυτό εξετάζονται οι θεωρητικές προϋποθέσεις στις οποίες βασίζεται τόσο η λειτουργία του κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού γενικά ως αποτέλεσμα της διαμάχης του οικονομικού υπολογισμού όσο και ειδικότερα ο δυτικού τύπου κεντρικός σχεδιασμός όπως εφαρμόστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη μεταπολεμική Γαλλία - σχεδιασμός ο οποίος και εξετάζεται ως μελέτη παραδείγματος. Η εργασία αναπτύσσεται σε τρεις ενότητες : Στην πρώτη ενότητα εξετάζονται οι θεωρητικές προϋποθέσεις του κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού όπως αυτές αναδείχθηκαν μέσα από τη διαμάχη του οικονομικού ή σοσιαλιστικού υπολογισμού. Μέσα από τη διαμάχη αυτή επιχειρήθηκε να θεμελιωθεί η δυνατότητα ύπαρξης ενός συστήματος κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού υπό μια ορισμένη θεωρητική οπτική. Η μελέτη αναλύει τη θεωρητική στάση των βασικών συμμετεχόντων στη διαμάχη αυτή, αναδεικνύοντας τη συμβολή διανοητών, όπως ο Otto Neurath. Στη δεύτερη ενότητα αναλύεται το παράδειγμα του Γαλλικού ενδεικτικού σχεδιασμού με βάση τη συλλογιστική ότι η εις βάθος κατανόηση των ελληνικών οικονομικών προγραμμάτων ενισχύεται με την ανάλυση ενός χαρακτηριστικού παραδείγματος οικονομικού σχεδιασμού στο πλαίσιο των καπιταλιστικών οικονομιών. Πέρα από την περιγραφή της πρακτικής λειτουργίας του και της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια ύπαρξης του, η ενότητα παρέχει αναζητά την ύπαρξη θεωρητικής θεμελίωσης του Γαλλικού σχεδιασμού και επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα γιατί ο Γαλλικός ενδεικτικός σχεδιασμός απέκτησε μεγαλύτερο βάθος και διάρκεια. Η τρίτη ενότητα διερευνά εάν υπήρξε παρόμοια προσπάθεια συνολικού σχεδιασμού της ελληνικής οικονομίας στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο, αν χαρακτηριζόταν από αντίστοιχες θεωρητικές παραδοχές και αν μπορεί να εντοπιστεί κάποια συνάφεια με ανάλογες πρωτοβουλίες που εκδηλώθηκαν μεταπολεμικά στην Ευρώπη, με ιδιαίτερη αναφορά στον Γαλλικό ενδεικτικό σχεδιασμό. Η ενότητα αυτή θέτει αρχικά το ιστορικό πλαίσιο και αναλύει την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας αμέσως μετά τον πόλεμο, καθώς και τα δομικά χαρακτηριστικά της, τα οποία δεν ήταν μόνο συνέπεια των καταστροφικών επιπτώσεων του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και του ιστορικού της υπόβαθρου και της προηγούμενης πορείας της. Η μεταπολεμική ελληνική οικονομία, διατηρεί τα χαρακτηριστικά της «προ-πολεμικής» ανάπτυξης, τα οποία είχαν σχηματιστεί μέσω διαρθρωτικών συνθηκών και διαδικασιών πολύ πριν την έναρξη του πολέμου. Αναλύεται ο ρόλος της ξένης βοήθειας στους στόχους, στην εκπόνηση και στην προώθηση των ελληνικών οικονομικών προγραμμάτων καθώς και η συσχέτισή τους με το λεγόμενο αναπτυξιακό πρόβλημα. Η εξέταση των ελληνικών μεταπολεμικών προγραμμάτων γίνεται στη βάση τριών περιόδων συγκρότησης τους. Στην περιοδολόγηση αυτή, προστίθεται μια επιπλέον φάση που καλύπτει το διάστημα από το τέλος της κατοχικής περιόδου έως τη σύνταξη του πρώτου στοιχειώδους προγράμματος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, διενεργούνται διάφορες μελέτες που οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για τη μετέπειτα διαμόρφωση των οικονομικών στρατηγικών. Πέρα από το περιεχόμενο των οικονομικών προγραμμάτων, εξετάζεται ο τρόπος οργάνωσης των μηχανισμών και η μεθοδολογία εκπόνησής τους. Τέλος στην ενότητα αυτή αναζητούνται οι θεωρητικές βάσεις πίσω από την εκπόνηση αυτών των προγραμμάτων και της γενικότερης αναπτυξιακής στρατηγικής της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό, αναλύονται οι θεωρητικές και πολιτικές προσεγγίσεις της εποχής, όπως οι απόψεις του λεγόμενου «κύκλου του Δημοκρατικού σχεδιασμού», του Ξενοφώντος Ζολώτα, του Άγγελου Αγγελόπουλου, του περιοδικού Νέα Οικονομία, καθώς και του Ιωάννη Ζίγδη.