Η ιατρική στις Βενετικές κτήσεις στη Μεσσηνία τον ύστερο μεσαίωνα: το νοσοκομείο της Μεθώνης

Abstract

This thesis aims to focus attention on the provision of healthcare, as well as healthcare facilities in the Messinian colonies of Venice in the late Middle Ages. The general part of the thesis presents the situation that developed in the Greek peninsula after the destruction of the Byzantine capital by the French crusaders in 1204 and the distribution of its territories. At the same time in Europe, the systematic study of Medicine began, initially in medical schools and then in the first universities. In the special part, after the completion of the research and the confirmation of the initial hypotheses, the thesis sheds light on at least two unanswered questions by the scientific community, which concern medical care and welfare in the Venetian possessions in Messinia in the late Middle Ages. The first question concerns the provision of care provided during the first period of the conquest. After the presentation of the initial evidence and the thorough documentation of the findings in the field, the placement of the first infirmary of Venetian Methoni in the Cistercian monastery of Paliomothoni now seems very likely. The coats of arms on the walls of its ruins as well as two wills reinforce this hypothesis. Later, the care of travelers and pilgrims was taken over by the hospital of Agios Ioannis in the walled suburb (burgo) of the castle of Methoni. The second question answered by this thesis is the location of the medieval hospital of Agios Ioannis in the precincts of Modon (Mothoni). The research and documentation of its position were based on one hand on the many years of on-field research of the ruins of the castle of Methoni and on the other hand on the sources of the Venetian archives but mainly on the occasional depictions of the Venetian city by travelers and military engineers. Research on the provision of medical care in the Messinian colonies of Venice revealed, mainly from Venetian notarial documents, the names of doctors, physicians and surgeons alike, who served in them. Additionally, according to the same sources, it is evident that another hospital was operating in the Messinian colonies, at least in 1341, by the name of Voldana. Another interesting topic concerning the social welfare and health protection of the Messinian Venetian colonies was their health control after the pandemic of 1347. The thesis proves the operation of health centers and plague hospitals in the two castle towns of Methoni and Koroni, while the possible locations of the plague hospitals are also highlighted. The thesis contributes to the research of Medicine during the late Middle Ages and mainly in the Venetian colonies of Messinia, since it managed to highlight the location of the infirmaries, the hospital of Methoni as well as the places of sanitary isolation (quarantine) in the two Venetian castle towns of Koroni and Methoni.

Η διατριβή φιλοδοξεί να συμβάλει στην ανάδειξη της προσφερόμενης υγειονομικής περίθαλψης καθώς και των θέσεων περίθαλψης και υγειονομικού ενδιαφέροντος στις μεσσηνιακές αποικίες της Βενετίας τον ύστερο Μεσαίωνα. Στο γενικό μέρος της διατριβής παρουσιάζεται η κατάσταση που διαμορφώθηκε στην ελληνική χερσόνησο μετά την κατάλυση της βυζαντινής πρωτεύουσας από τους Φράγκους σταυροφόρους το 1204 και τη διανομή των εδαφών της. Την ίδια εποχή στην Ευρώπη, άρχισε και η συστηματική σπουδή της Ιατρικής, αρχικά στις ιατρικές σχολές και στη συνέχεια ξεκίνησαν στα πρώτα πανεπιστήμια. Στο ειδικό μέρος, μετά την ολοκλήρωση της έρευνας και την επιβεβαίωση των αρχικών υποθέσεων, η διατριβή ρίχνει φως σε τουλάχιστον δυο αναπάντητα μέχρι σήμερα από την επιστημονική κοινότητα ερωτήματα, που αφορούν την ιατρική περίθαλψη και πρόνοια στις βενετικές κτήσεις στη Μεσσηνία τον ύστερο Μεσαίωνα. Το πρώτο ερώτημα αφορά την περίθαλψη εκεί στην πρώτη φάση της κατάκτησης. Μετά την παρουσίαση των αρχικών ενδείξεων και την εμπεριστατωμένη τεκμηρίωση των ευρημάτων στο πεδίο, η τοποθέτηση του πρώτου αναρρωτηρίου της βενετικής Μεθώνης στην Κιστερκιανή μονή της Παλιομοθώνης φαίνεται πλέον πολύ πιθανή. Οι θυρεοί στους τοίχους των ερειπίων της καθώς και δυο διαθήκες ενισχύουν αυτή την υπόθεση. Αργότερα την περίθαλψη των ταξιδιωτών και των προσκυνητών ανέλαβε το νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη στο τειχισμένο προάστιο (burgo) του κάστρου της Μεθώνης. Το δεύτερο ερώτημα που απαντήθηκε από την παρούσα διατριβή είναι η θέση του μεσαιωνικού νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη στον περίβολο της Modon (Μοθώνης). Η έρευνα και η τεκμηρίωση της θέσης του στηρίχθηκαν αφ’ ενός στην πολυετή έρευνα το πεδίο του ερειπιώνα του κάστρου της Μεθώνης και αφ’ ετέρου στις πηγές των αρχείων της Βενετίας αλλά κυρίως στις κατά καιρούς αποτυπώσεις της βενετικής καστροπολιτείας από περιηγητές και στρατιωτικούς μηχανικούς. Εξετάζοντας την παροχή ιατρικής περίθαλψης στις μεσσηνιακές αποικίες της Βενετίας, η έρευνα ανέδειξε, κυρίως από βενετικά νοταριακά έγγραφα, ονόματα γιατρών, φυσικών και χειρουργών, που υπηρέτησαν σε αυτές. Επίσης όπως προέκυψε από τις πηγές, φαίνεται ότι στις μεσσηνιακές αποικίες λειτουργούσε, τουλάχιστον το 1341, ακόμα ένα νοσοκομείο που ονομαζόταν Voldana. Ένα άλλο ενδιαφέρον θέμα που αφορά την κοινωνική πρόνοια και υγειονομική προστασία των μεσσηνιακών βενετικών αποικιών ήταν και ο υγειονομικός έλεγχός τους μετά την πανδημία του 1347. Στη διατριβή αποδεικνύεται η λειτουργία υγειονομείων και λοιμοκαθαρτηρίων στις δύο καστροπολιτείες ενώ επισημαίνονται και οι πιθανές θέσεις των λοιμοκαθαρτηρίων τόσο της Μεθώνης όσο και της Κορώνης. Η διατριβή συνεισφέρει στην έρευνα της Ιατρικής κατά τον ύστερο μεσαίωνα και κυρίως στις βενετικές αποικίες της Μεσσηνίας, αφού κατάφερε να εντοπίσει τη θέση των αναρρωτηρίων, του νοσοκομείου της Μεθώνης καθώς και των θέσεων υγειονομικής απομόνωσης (καραντίνας) στις δυο βενετικές καστροπολιτείες της Κορώνης και της Μεθώνης.