Η πόλη της Ρόδου κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους: ο μετασχηματισμός των οχυρώσεων από την ύστερη αρχαιότητα έως την ιπποτική οχυρωμένη πόλη (7ος αι.-1480)

Abstract

L'objectif de cette thèse est de présenter l'évolution de la ville de Rhodes en mettant l'accent sur l'expansion progressive des fortifications médiévales, depuis la fin de l'Antiquité tardive jusqu’a la formation de la ville fortifiée des chevaliers de St. Jean de Jérusalem en 1480, une date qui marque pour Rhodes la fin de la période byzantine tardive .Au cours de cette période Rhodes était organisée comme une “ville d'accession” de caractère militaire et comme base navale des chevaliers sur le chemin du «pèlerinage» en Terre Sainte.Rhodes fait partie des villes anciennes, qui ont survécu au nom ancien et dans la position d'origine avec des transformations successives de la planification urbaine.La méthodologie scientifique utilisée est la géographie historique. La recherche est basée a l'examen du site géographique, des caractéristiques du terrain et des mécanismes qui régissent la création de formes successives d’organisation urbaine.La forteresse byzantine est développée au domaine central de la ville romaine, entre les deux ports antiques, le port de commerce et le port militaire, y compris la colline avec les restes du fameux statue du Colosse.L'expansion de la ville byzantine vers le sud est une conséquence de l'époque des Croisades, au début du 13ème siècle et de l’augmentation de l’importance de la position stratégique de Rhodes.Il est certain que, immédiatement après l’installation à Rhodes, les Hospitaliers étaient occupés principalement avec la réparation des fortifications et l’organisation des fonctions centrales de la ville, l’administration et le culte. Il est probable que le Grand Maître Heredia, qui est arrive à Rhodes de la cour du pape d’Avignon en 1380 et qui était le responsable de la construction des fortifications de la ville d’Avignon, était la personnalité qui a commencé l'expansion de la ville fortifiée de Rhodes vers la terre. Le système défensif appliqué aux fortifications de la ville de Rhodes est le même qui a caractérisé les fortifications des villes du 13e et 14e s. à l’Europe de l'Ouest et aux les Balkans, mais qu’on trouve également aux fortifications des cités grecques (Chalkis, Chios, Héraklion, Modon etc.)Pendant le magistère de Jean de Lastic cependant, après la douloureuse expérience de l'utilisation généralisée des armes à feu par les Mamelouks d' Égypte en 1444, nous remarquons le renversement complet du système défensif et la création d'une disposition caractérisé comme unique jusqu’à l’interprétation récente. La construction du «nouveau mur de Rhodes» par Manoli Kounti «protomaistro» était la tâche monumentale qui a été repris par Lastic en 1444 et complétée en 1457 dans une période d'environ une dizaine d'années pendant le magistère du Grand Maître Jacques de Milly.Pierre d'Aubusson, une personnalité distinctive comme “Uomo Universalis”, était le Grand Maître de Rhodes qui a donné en grande partie sa forme actuelle à la ville fortifiée de Rhodes, avant mais surtout après la dévastation du siège de 1480.

Στόχος της διατριβής είναι να παρουσιάσει την εξέλιξη της πόλης της Ρόδου με έμφαση στη σταδιακή επέκταση των μεσαιωνικών οχυρωματικών περιβόλων από το τέλος της ύστερης αρχαιότητας στα μέσα του 7ου μ.Χ αι. μέχρι την παγίωση της ιπποτικής οχυρωμένης πόλης το 1480, χρονολογία που σηματοδοτεί για τη Ρόδο το τέλος της υστεροβυζαντινής περιόδου. Κατά την προς μελέτη περίοδο η Ρόδος οργανώθηκε ως κόμβος διέλευσης («ville d’accession»), κατεξοχήν «στρατιωτική πόλη» και ναυτική βάση των Ιωαννιτών ιπποτών στη διαδρομή προς το «Προσκύνημα» των Αγίων Τόπων.Η Ρόδος ανήκει στην κατηγορία των αρχαίων πόλεων που επιβίωσαν με την αρχαία ονομασία τους και στην αρχική τους θέση, με αλλεπάλληλους πολεοδομικούς μετασχηματισμούς.Ως μεθοδολογία επιλέγεται αυτή της ιστορικής γεωγραφίας. Βασίζεται στη συνεκτίμηση των σταθερών της γεωγραφικής θέσης, του ανάγλυφου του εδάφους και των μηχανισμών που διέπουν τη δημιουργία των διαδοχικών μορφών πολεοδομικής οργάνωσης. Το πρωτοβυζαντινό φρούριο αναπτύχθηκε στον νευραλγικό χώρο της ρωμαϊκής πόλης, μεταξύ του εμπορικού και του πολεμικού λιμένα, περιλαμβάνοντας τον οχυρό λόφο όπου βρίσκονταν τα υπολείμματα του Κολοσσού.Η επέκταση της βυζαντινής πόλης στα νότια αποτελεί επακόλουθο της εποχής των Σταυροφοριών, οπότε η στρατηγική θέση της Ρόδου αναβαθμίζεται. Μπορεί να τοποθετηθεί με μεγάλη πιθανότητα στο τέλος του 12ου, ή στις αρχές του 13ου αι.Είναι βέβαιο ότι αμέσως μετά την εγκατάσταση τους στη Ρόδο οι Ιωαννίτες ιππότες φρόντισαν κυρίως για την επισκευή των οχυρώσεων της πόλης. Είναι πιθανό ο μεγάλος μάγιστρος Heredia, ο οποίος ήρθε στη Ρόδο από την αυλή του Πάπα στην Αβινιόν το 1380 και ο οποίος υπήρξε νωρίτερα ο κατασκευαστής των οχυρώσεων της Αβινιόν, να ήταν η προσωπικότητα που ξεκίνησε την επέκταση της τειχισμένης πόλης των Ιωαννιτών προς την πλευρά της στεριάς. Και στην οχύρωση της πόλης της Ρόδου εφαρμόστηκε το οχυρωματικό σύστημα που χαρακτήριζε κατά τον 13ο αι. τις οχυρώσεις πόλεων στη Δύση και τα Βαλκάνια αλλά συναντάται και σε σύγχρονες οχυρώσεις ελληνικών πόλεων (Χαλκίδα, Χίος, Ηράκλειο, Μεθώνη κλπ)Επί της μαγιστρείας του Lastic όμως, μετά την οδυνηρή εμπειρία της γενικευμένης χρήσης πυροβόλων όπλων από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου το 1444, έχουμε τη μοναδική για την ιστορία της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής πλήρη ανατροπή του μέχρι τότε ισχύοντος οχυρωματικού συστήματος και τη δημιουργία μίας διάταξης την οποία χαρακτήριζε η μοναδικότητα μέχρι την πρόσφατη ερμηνεία της. Η κατασκευή του «νέου τείχους της Ρόδου πρωτομαστορεύοντος Μανουήλ Κουντή….» υπήρξε το μνημειώδες έργο που ανέλαβε ο Lastic μετά το 1444 και ολοκληρώθηκε το 1457 σε χρονικό διάστημα περίπου μιας δεκαετίας επί μεγάλου μαγίστρου De Milly . Ο Pierre D’Aubusson, χαρακτηριστική προσωπικότητα «Uomo Universalis» με σφαιρικές γνώσεις στα μαθηματικά, τη μηχανική επιστήμη κλπ., υπήρξε ο μακροβιότερος μεγάλος μάγιστρος της Ρόδου και κατά την 25ετή θητεία του έδωσε σε μεγάλο ποσοστό τη σημερινή μορφή στα οχυρά της πόλης της Ρόδου, πριν αλλά κυρίως μετά τις καταστροφές της πολιορκίας του 1480.