Επιδράσεις των φορολογικών ελέγχων στην πρόθεση συμμόρφωσης των ιδιοκτητών των πολύ μικρών επιχειρήσεων της Ελλάδας

Abstract

Micro-businesses are the engine of the real economy both in Greece and in most countries of the world. However, the tax compliance behavior of their owners has not been sufficiently investigated, especially in real business environments of low tax morale and high tax evasion. In particular, the possibility of tax audits to change positively or negatively the future tax behavior of the audited is a controversial and unexplored topic in the international literature. The few empirical research findings are uncertain and contradictory, leaving gray areas and gaps for further investigation. The present study, drawing primary data from a nationally representative sample of micro-business owners in Greece, sheds light on these gaps, estimating tax compliance as dependent on audit experience, type, and outcome. A total of 1,761 micro-firm owners in Greece who had experienced an audit with adjustment or no adjustment, or who were not audited in the last five years completed a survey on attitudes towards the tax authorities and future intended tax compliance. Applying regression analyses on the survey data, we found that audit type affects future compliance intention. Targeted audits were almost twice as likely to induce higher future compliance than no audits. Furthermore, we found a positive leverage effect of audit outcome on compliance, indicating that risk-based audits with adjustments and financial penalties in business settings have a positive impact on enforced compliance that is greater than possible crowding-out effects on voluntary compliance. We also found a gender effect, indicating that women report higher compliance intentions than men. In addition, this study validates the applicability of the Slippery Slope's Framework (SSF) central assumptions; trust in tax authorities elevated voluntary compliance, whereas perceived tax authorities' power raised enforced compliance. Nonetheless, perceived coercion undermined the motive to comply willingly. Fairness perceptions, patriotism, emotions, and perceived corruption had a direct impact on trust in tax authorities. The findings support policy recommendations that will enable tax authorities to: (a) improve deterrence by incorporating well-targeted and thorough tax audits, (b) stimulate the necessary voluntary compliance by building a service-based approach and fostering a culture of mutual trust with micro-enterprises.

Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις αποτελούν την ατμομηχανή της οικονομίας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Ωστόσο, η συμπεριφορά φορολογικής συμμόρφωσης των ιδιοκτητών τους δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς, ειδικά σε πραγματικά επιχειρηματικά περιβάλλοντα χαμηλής φορολογικής συνείδησης και υψηλής φοροδιαφυγής. Ιδιαίτερα οι δυνατότητες των φορολογικών ελέγχων να μεταβάλλουν, θετικά ή αρνητικά, τη μελλοντική φορολογική συμπεριφορά των ελεγχόμενων, αποτελεί αμφιλεγόμενο και ανεξερεύνητο θέμα στην διεθνή βιβλιογραφία. Τα λιγοστά ευρήματα της εμπειρικής έρευνας είναι αβέβαια και αντιφατικά, αφήνοντας γκρίζα σημεία και κενά προς περαιτέρω διερεύνηση. Η παρούσα μελέτη, αντλώντας πρωτογενή δεδομένα από ένα εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγμα ιδιοκτητών πολύ μικρών επιχειρήσεων της Ελλάδας ρίχνει φως σε αυτά τα κενά, διερευνώντας την πρόθεση φορολογικής συμμόρφωσης ως εξαρτώμενη από την εμπειρία, τη μορφή και το αποτέλεσμα του φορολογικού ελέγχου. Συνολικά, 1.761 ιδιοκτήτες πολύ μικρών επιχειρήσεων υπαγόμενες στην ελληνική φορολογική αρχή (είτε είχαν υποβληθεί σε φορολογικό έλεγχο με κυρώσεις ή χωρίς είτε δεν είχαν ελεγχθεί κατά την τελευταία πενταετία), συμμετείχαν σε μια έρευνα που διερευνούσε τις στάσεις τους απέναντι στις φορολογικές αρχές και την πρόθεση μελλοντικής φορολογικής συμμόρφωσης. Εφαρμόζοντας αναλύσεις παλινδρόμησης στα δεδομένα της έρευνας, διαπιστώθηκε ότι η μορφή του φορολογικού ελέγχου επηρεάζει την πρόθεση συμμόρφωσης. Οι στοχευμένοι έλεγχοι έχουν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες να προκαλέσουν υψηλότερη μελλοντική συμμόρφωση σε σχέση με τη μη διενέργεια ελέγχων. Επιπλέον, βρέθηκε μια θετική επίδραση μόχλευσης του αποτελέσματος του ελέγχου στη συμμόρφωση, υποδεικνύοντας ότι οι στοχευμένοι έλεγχοι που διαπιστώνουν παραβάσεις και επιβάλλουν οικονομικές κυρώσεις σε μικροεπιχειρήσεις έχουν θετικό αντίκτυπο στην επιβαλλόμενη συμμόρφωση που είναι μεγαλύτερος από τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις που προκαλούν στην οικειοθελή συμμόρφωση. Διαπιστώθηκε επίσης μια σημαντική επίδραση του φύλου, υποδεικνύοντας ότι οι γυναίκες εκδηλώνουν υψηλότερη πρόθεση συμμόρφωσης ανεξάρτητα από τα υποκείμενα κίνητρα συγκριτικά με τους άνδρες. Επιπλέον, η παρούσα επικυρώνει τη δυνατότητα εφαρμογής των κεντρικών υποθέσεων του εννοιολογικού πλαισίου φορολογικής συμμόρφωσης, γνωστού στην ακαδημαϊκή κοινότητα ως πλαισίου ολισθηρής κλίσης [Slippery Slope Framework (SSF)], σύμφωνα με το οποίο η εμπιστοσύνη στις φορολογικές αρχές ενδυναμώνει την οικειοθελή συμμόρφωση, ενώ η εξουσία των φορολογικών αρχών όπως την αντιλαμβάνονται οι φορολογούμενοι ενισχύει την επιβαλλόμενη συμμόρφωση. Ωστόσο, ο αντιληπτός εξαναγκασμός που οφείλεται στην εξουσία των φορολογικών αρχών υπονομεύει το κίνητρο να συμμορφωθεί κάποιος πρόθυμα. Οι αντιλήψεις περί δικαιοσύνης, ο πατριωτισμός, τα συναισθήματα και η εκλαμβανόμενη διαφθορά των στελεχών των φορολογικών αρχών έχουν άμεσο αντίκτυπο στην εμπιστοσύνη στις φορολογικές αρχές. Τα ευρήματα υποδεικνύουν συστάσεις για πολιτικές σε δύο άξονες που θα επιτρέψουν στις φορολογικές αρχές: (α) να βελτιώσουν τους μηχανισμούς αποτροπής της φοροδιαφυγής ενσωματώνοντας καλά στοχευμένους και ενδελεχείς φορολογικούς ελέγχους, (β) να τονώσουν την απαραίτητη οικειοθελή συμμόρφωση οικοδομώντας ένα μοντέλο παροχής υπηρεσιών βασισμένο σε μια κουλτούρα αμοιβαίας εμπιστοσύνης με τις πολύ μικρές επιχειρήσεις.