Ψυχική ασθένεια και κοινωνική επανένταξη στην Ελλάδα, με έμφαση στο φαινόμενο της αυτοκτονίας

Abstract

For decades, the issue of mental illness was a taboo subject for Greek society, which ran afoul of stereotypes, inextricably linked to the very structure of Greek society and the value system that governs it. Mental illness was often interpreted as a personal/individual weakness, a consequence of the family environment, or even a “genetic defect” that had to be downplayed, if not concealed, in order not to affect the family’s honor and name. An attitude that is evidenced through the content of socialization, where stereotypes about danger and incapacity of mental patients continue to be reproduced, having an impact on the whole spectrum of their social and personal life. Stereotypes that affect their self-image and self-esteem and are related to the multiple discriminations they experience in accessing and enjoying basic social rights. Phenomena that are not independent of the respective policies, as well as the more general psychiatric model applied in the country. It was not until the 2000s that the first systematic de-asylum efforts began to take place with the establishment of Social Cooperative of Limited Liability (KoiSPE) constituting a breakthrough in the field of psychiatric care, precisely because of their dual role. They combine therapeutic and productive, commercial units at the same time, effectively contributing to the social and professional integration of the mentally ill. However, the economic crisis of 2008 brought back the issue of mental illness and its management in Greek society, with the case of suicides determining the need for the implementation of a comprehensive and systematic intervention at the level of prevention, with Greek society realizing the important gaps of the welfare state.

Επί δεκαετίες, το ζήτημα της ψυχικής ασθένειας αποτελούσε ένα θέμα ταμπού για την ελληνική κοινωνία, το οποίο προσέκρουε σε πάγιες στερεοτυπικές αντιλήψεις, άρρηκτα συνδεδεμένες με την ίδια τη δομή της ελληνικής κοινωνίας και το αξιακό σύστημα που τη διέπει. Η ψυχική ασθένεια συχνά ερμηνευόταν ως μία προσωπική/ατομική αδυναμία, συνέπεια του οικογενειακού περιβάλλοντος ή ακόμα και ως ένα «γονιδιακό ελάττωμα», το οποίο έπρεπε να υποβαθμιστεί, αν όχι να αποκρυφτεί, προκειμένου να μην επηρεαστεί η τιμή και το όνομα της οικογένειας. Μία στάση που μαρτυρείται μέσα από το περιεχόμενο της κοινωνικοποίησης, όπου τα στερεότυπα περί επικινδυνότητας και ανικανότητας των ψυχικά πασχόντων συνεχίζουν να αναπαράγονται έχοντας αντίκτυπο σε όλο το φάσμα της κοινωνικής και της προσωπικής τους ζωής. Στερεότυπα που επηρεάζουν την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμησή τους και σχετίζονται με τις πολλαπλές διακρίσεις που βιώνουν στην πρόσβαση, αλλά και στην απόλαυση βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων. Φαινόμενα που δεν είναι ανεξάρτητα από τις εκάστοτε πολιτικές, όπως και με το γενικότερο ψυχιατρικό μοντέλο που εφαρμόστηκε στη χώρα. Μόλις τη δεκαετία του 2000 αρχίζουν να πραγματοποιούνται οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες αποασυλοποίησης με τη θέσπιση των Κοινωνικών Συνεταιρισμών Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ) να αποτελούν μία τομή στο χώρο της ψυχιατρικής περίθαλψης, ακριβώς λόγω του διπλού τους ρόλου. Συνιστούν ταυτοχρόνως θεραπευτικές και παραγωγικές, εμπορικές μονάδες, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην κοινωνική και στην επαγγελματική ένταξη των ψυχικά πασχόντων. Ήταν ωστόσο η οικονομική κρίση του 2008, που επανέφερε το ζήτημα της ψυχικής ασθένειας και της διαχείρισής της στην ελληνική κοινωνία, με την περίπτωση των αυτοχειριών να καθιστούν αναγκαία την εφαρμογή μίας ολοκληρωμένης και συστηματικής παρέμβασης σε επίπεδο πρόληψης, με την ελληνική κοινωνία να συνειδητοποιεί τα σημαντικά κενά του κράτους πρόνοιας.