Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των ενηλίκων κρατουμένων μαθητών γύρω από το εγκληματικό φαινόμενο: η περίπτωση του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας των φυλακών Κορυδαλλού

Abstract

The subject of this thesis is the study of the social representations of the incarcerated student population against the criminal phenomenon, in the Second Chance School of Korydallos Athens Prison during the period 2007-2015. The central research question was how the prisoner represents the criminal phenomenon while incarcerated and at the same time, member of an educational structure. For this research objective, a qualitative method research was conducted. The thesis develops into three parts. In the first part the theoretical and methodological framework is presented while in the second and third part, the empirical research. In particular, the first part outlines the contemporary criminological theory, the role of prison as a central ideological mechanism, the penal models and the theory of social representations in the context of social Psychology. The second part focuses on the effect of the prison on the social identity of the prisoner examining three key variables (space, time, body). The third part is the main part of this thesis. The research subjects took stand (or express opinion) on the definition of the crime and their social aspects towards Award Penal Justice System were exposed (police, interrogation, defense lawyers, courts), also life in prison (ritual phases of entry, stay and preparation for the exit ), stigma management, prisoners views for penal groups (Supervisor Attorney, Director of Prison, Sergeant, prison staff) as well as other prison staff (doctors , social services ), and groups such as Church, artists and journalists, school, NGOs and volunteers. Finally, the social organization of prisoners is presented (enclosed community ), the features of this organization, the classification criteria and their social stratification in Athens Prison. The thesis closes with the presentation of the conclusions of the research and Greek and foreign bibliography.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής αποτελεί η παρουσίαση των κοινωνικών αναπαραστάσεων του έγκλειστου μαθητικού πληθυσμού απέναντι στο εγκληματικό φαινόμενο, όπως αναδύονται στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας στην δικαστική φυλακή Κορυδαλλού, κατά τη χρονική περίοδο 2007- 2015. Κεντρικό ερώτημα της έρευνας αποτέλεσε πώς αναπαρίσταται το εγκληματικό φαινόμενο στη συνείδηση του παραβάτη του ποινικού νόμου, που ενώ είναι έγκλειστος, είναι παράλληλα μέλος μιας εκπαιδευτικής δομής. Για τη διερεύνηση των ερευνητικών στόχων, διενεργήθηκε ποιοτικού χαρακτήρα έρευνα, με τη διεξαγωγή ελεύθερων ημι-δομημένων ομαδικών και ατομικών συνεντεύξεων, με ποιοτική ανάλυση περιεχομένου γραπτών τεκμηρίων των εγκλείστων μαθητών, καθώς και με συμμετοχική παρατήρηση στο πεδίο έρευνας.Η διατριβή εξελίσσεται σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά στην παρουσίαση του θεωρητικού και μεθοδολογικού πλαισίου ενώ στο δεύτερο και τρίτο μέρος περιλαμβάνεται η εμπειρική έρευνα. Ειδικότερα, στο πρώτο μέρος σκιαγραφείται η σύγχρονη εγκληματολογική θεωρία, αναλύονται ο ρόλος της φυλακής ως κεντρικού ιδεολογικού μηχανισμού και ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνεται η υποκειμενικότητα σε συνθήκη εγκλεισμού, επιχειρείται η ιστορική επισκόπηση των σωφρονιστικών μοντέλων , η παράθεση του σύγχρονου σωφρονιστικού πλαισίου στην Ελλάδα και του προφίλ της φυλακής Κορυδαλλού, καθώς και η θεωρία των κοινωνικών αναπαραστάσεων υπό το πρίσμα της Κοινωνικής Ψυχολογίας. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής παρατίθενται τα ερευνητικά πορίσματα της διατριβής. Το θεματικό αντικείμενο του δεύτερου μέρους επικεντρώνεται σε τρεις βασικές μεταβλητές (χώρος, χρόνος, σώμα) , οι οποίες επιδρούν στο περιβάλλον της φυλακής Κορυδαλλού ώστε να ανιχνευθεί ο ρόλος της στη διαμόρφωση της ταυτότητας του φυλακισμένου. Το τρίτο μέρος αποτελεί το κύριο μέρος της παρούσας διατριβής. Τα υποκείμενα της έρευνας τοποθετήθηκαν ως προς τον ορισμό του εγκλήματος, εκτίθενται οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των κρατουμένων μαθητών απέναντι στο Σύστημα Απονομής της Ποινικής Δικαιοσύνης (αστυνομία, ανάκριση, δικηγόροι υπεράσπισης, δικαστήρια), αναλύεται η διαδικασία της αποδιάρθρωσης του κοινωνικού εαυτού μέσα από την περιγραφή της ζωής στη φυλακή (τελετουργικές φάσεις της εισόδου , παραμονής και προετοιμασίας για την έξοδο από το κατάστημα ) καθώς η προσπάθεια της ανασύστασης του εαυτού του φυλακισμένου μέσα από τη διαχείριση του στίγματος που δημιουργείται από τον εγκλεισμό. Ακολουθεί η παράθεση των κοινωνικών αναπαραστάσεων των κρατουμένων απέναντι στις ομάδες του ποινικού (Επόπτης Εισαγγελέας, Διευθυντής Φυλακής, Αρχιφύλακας, σωφρονιστικοί υπάλληλοι), περιποινικού (γιατροί και κοινωνικές υπηρεσίες) και παραποινικού τομέα (Εκκλησία, ΚΕΘΕΑ, καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι, σχολείο, ΜΚΟ και εθελοντές). Στη συνέχεια αναλύεται η κοινωνική οργάνωση των κρατουμένων, όπως διαμορφώνεται από τους κρατούμενους αλλά και σε συνάρτηση με τις ταξινομήσεις του φυλακτικού συστήματος, τα χαρακτηριστικά αυτής της οργάνωσης, τα κριτήρια κατηγοριοποίησης που υιοθετεί η έγκλειστη κοινότητα καθώς και η κοινωνική διαστρωμάτωση των κρατουμένων, όπως συναντάται στο Κ.Κ. Κορυδαλλού. Η διατριβή κλείνει με την παρουσίαση των συμπερασμάτων της έρευνας και με την παράθεση ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας.