Μηχανισμοί και διαδικασίες προώθησης της ευρωπαϊκής πολιτειότητας: η περίπτωση των προγραμμάτων Erasmus+/KA2 στα ελληνικά σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

This thesis studies the “activation” of citizenship in the European political and social context after the Maastricht Treaty, trying to answer questions such as: What is the role of citizenship in the project of European integration, according to the official documents of the European Union (EU) after 1992, understood as texts that produce official or unofficial policies? Furthermore: Are the meaning and goals set in these texts, as far as European citizenship is concerned, implemented in the field of education? The purpose was to investigate the potential contribution of one of the mechanisms used by the EU to promote European citizenship in education: the Erasmus+ program. The study focused on secondary schools. Based on the three research questions that emerged from the review of the literature and of the EU policy texts related to European citizenship, the qualitative research method was chosen. In particular, the "open-ended interview" (semi-structured interview) method was used to generate the qualitative data. The research sample consisted of 33 teachers, including 11 headteachers, from 11 secondary schools in the prefectures of Achaia, Ilia, and Aitoloakarnania, who had participated in school partnerships involving student learning mobilities within the framework of Key Action 2 of the Erasmus+ program. The sample was selected by purposive sampling, which was carried out at two levels (selection of schools-selection of teachers). The formulation of the research questions was accompanied by the formulation of three Research Guides, based on which the data analysis was planned. A three-axis Interview Guide was used to conduct the interviews. The 22 teachers and 11 headteachers were treated as distinct target groups. The answers of the headteachers were cross-referenced with those of the teachers in order to establish through the comparison whether the experiences of the latter form part of a strategic framework of the school unit regarding the implementation of Erasmus+/KA2 projects. For the analysis of the qualitative data, content analysis and in particular thematic analysis was applied. A key result of the analysis was the identification of specific processes which potentially enable the development of certain competences by the students, which are related, according to the literature and policy texts, to the promotion of European citizenship. It was also possible to identify factors favoring the development of these competences. On the other hand, the thematic analysis also highlighted factors preventing the development of the competences and hence the promotion of European citizenship in schools through the Erasmus+ program. Among them, the main finding was the lack of a school unit mechanism with the aim of sustaining the intangible results of a KA2 project.

Η παρούσα διατριβή μελετά την ενεργοποίηση της πολιτειότητας στο ευρωπαϊκό πολιτικό και κοινωνικό συγκείμενο μετά την Συνθήκη του Μάαστριχτ: ποια θέση έχει η πολιτειότητα στο project της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με βάση τα επίσημα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) μετά το 1992, νοούμενα ως κείμενα που παράγουν πολιτικές, και αν η νοηματοδότηση και οι στοχεύσεις των κειμένων αυτών, σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή πολιτειότητα (Ε.Π.), υλοποιούνται στο πεδίο της εκπαίδευσης. Σκοπός ήταν να ερευνήσουμε την πιθανή συμβολή ενός από τους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί η Ε.Ε. για να προωθήσει την Ε.Π. στην εκπαίδευση: του προγράμματος Erasmus+. Πεδίο έρευνας αποτέλεσε η δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Με βάση τα τρία ερευνητικά ερωτήματα τα οποία προέκυψαν από την επισκόπηση αφενός της σχετικής βιβλιογραφίας, αφετέρου των κειμένων πολιτικής της Ε.Ε. που σχετίζονται με την Ε.Π., επιλέχθηκε η ποιοτική μέθοδος έρευνας. Συγκεκριμένα, για την παραγωγή των ποιοτικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της «συνέντευξης ανοιχτού τύπου» (ημιδομημένη συνέντευξη). Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 33 εκπαιδευτικοί, εκ των οποίων οι 11 διευθυντές, από 11 σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης των νομών Αχαΐας, Ηλείας, Αιτωλοακαρνανίας, τα οποία συμμετείχαν σε συμπράξεις σχολείων που περιλαμβάνουν μαθησιακή κινητικότητα μαθητών στο πλαίσιο της Βασικής Δράσης 2 του προγράμματος Erasmus+. Το δείγμα επιλέχθηκε με σκόπιμη δειγματοληψία, η οποία πραγματοποιήθηκε σε δύο επίπεδα (επιλογή σχολείων-επιλογή εκπαιδευτικών). Η διαμόρφωση των ερευνητικών ερωτημάτων συνοδεύτηκε από την διαμόρφωση τριών Οδηγών της Έρευνας, βάσει των οποίων έγινε ο σχεδιασμός της ανάλυσης των δεδομένων. Για την διεξαγωγή των συνεντεύξεων χρησιμοποιήθηκε Οδηγός Συνέντευξης τριών αξόνων. Οι 22 εκπαιδευτικοί και οι 11 διευθυντές αντιμετωπίστηκαν ως διακριτές ομάδες στην έρευνα. Οι απαντήσεις των διευθυντών διασταυρώθηκαν με εκείνες των εκπαιδευτικών ώστε να διαπιστωθεί μέσω της σύγκρισης εάν οι εμπειρίες των δεύτερων εντάσσονται σε ένα πλαίσιο στρατηγικής της σχολικής μονάδας σχετικά με την υλοποίηση σχεδίων Erasmus+/KA2. Για την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων εφαρμόστηκε η ανάλυση περιεχομένου και ειδικότερα η θεματική ανάλυση. Βασικό αποτέλεσμα της ανάλυσης υπήρξε ο προσδιορισμός συγκεκριμένων διαδικασιών μέσω των οποίων είναι δυνατόν να αναπτύσσονται πράγματι ορισμένες ικανότητες στους μαθητές, οι οποίες σχετίζονται, σύμφωνα με την βιβλιογραφία και τα κείμενα πολιτικής, με την προώθηση της Ε.Π. Προσδιορίστηκαν επίσης παράγοντες οι οποίοι ευνοούν την ανάπτυξή τους. Από την άλλη η θεματική ανάλυση ανέδειξε και τους παράγοντες εκείνους που λειτουργούν ως αντίρροπες δυνάμεις, εμποδίζουν δηλαδή την ανάπτυξη των ικανοτήτων και συνεπώς την προώθηση της Ε.Π. στα σχολεία μέσω του προγράμματος Erasmus+. Μεταξύ αυτών κύριο εύρημα αποτέλεσε η ανυπαρξία στις σχολικές μονάδες ενός μηχανισμού που να διασφαλίζει την βιωσιμότητα των, άυλων κυρίως, αποτελεσμάτων ενός σχεδίου ΚΑ2.