Κριτική σκέψη και πληροφορική: ανάλυση των εγχειριδίων πληροφορικής γενικής παιδείας και επιλογής του ελληνικού γενικού λυκείου και διερεύνηση των απόψεων μαθητών και εκπαιδευτικών πληροφορικής γι’ αυτά

Abstract

There are always rising issues that individuals and societies have to deal with. To manage these challenges, critical thinking skills are indispensable. These skills can help in problem solving, information managing, effective communicating, studying, professional success and promoting democratic processes. The importance of critical thinking is recognized by modern states and reflected in the pedagogical purpose they set for education. Contemporary educational systems adopt the development of critical thinking as the main pedagogical purpose. Especially Informatics education exhibits a particularly strong connection to critical thinking since students cannot develop Informatics skills without having already developed their critical thinking skills. Therefore, in the content of Informatics textbooks, it is necessary to sufficiently promote the cultivation of interpretation, analysis, evaluation, inference, explanation and self-regulation skills of students’ critical thinking. The present work aims to discover if, in what way, and to what extent the cultivation of interpretation, analysis, evaluation, inference, explanation, and self-regulation skills of students’ critical thinking is promoted in the content of the Informatics textbooks for General Education and Elective Course of the Greek General Lyceum. To fulfill this purpose, three sub-researches were conducted. In one of them, using Qualitative and Quantitative Content Analysis, the content of these textbooks was analyzed in terms of whether, how, and to what extent the cultivation of students’ critical thinking skills is promoted in it. In the other two, the views of students and teachers were examined separately regarding the degree of promotion of the cultivation of students’ critical thinking skills in the textbooks under examination that they used. In these two surveys, the views of the students and teachers were captured through questionnaires they were asked to answer. Two questionnaires were used, one for the students and one for the teachers. From the analysis of the textbooks’ content, it was found that the cultivation of critical thinking skills is not sufficiently promoted in their content. From the examination of the students' views, it emerged that the majority of those studying in the first grade of Lyceum believed that the cultivation of all critical thinking skills is sufficiently promoted in the Informatics textbook they used and the majority of the remaining students believed that the cultivation of analysis skill, evaluation skill, explanation skill and self-regulation skill is sufficiently promoted in the Informatics textbook they used. From the examination of the teachers’ views, it emerged that the majority of those teaching in the first grade of Lyceum believed that the cultivation of interpretation skill, evaluation skill, explanation skill and self-regulation skill is sufficiently promoted in the content of the textbook they used and the majority of the remaining teachers believed that the cultivation of interpretation skill, evaluation skill, inference skill, explanation skill and self-regulation skill is sufficiently promoted in the content of the textbook they used. Characteristics of the research participants were identified which had a statistically significant effect on their views. For the students in the first grade of Lyceum, these characteristics were their performance in the New Greek Language subject which influenced their views on explanation skill; their performance in History subject which influenced their views on inference skill and explanation skill; their performance in Informatics subject which influenced their views on inference skill and explanation skill; and the level of their mothers’ education which influenced their views on analysis skill and self-regulation skill. For the rest of the students, their characteristics which had a statistically significant effect on their views were their gender which influenced their views on interpretation skill, analysis skill, inference skill and explanation skill; their performance in History subject which influenced their views on interpretation skill; their performance in Mathematics subject which influenced their views on inference skill; their performance in Informatics lesson which influenced their views on interpretation skill, inference skill and explanation skill; their performance in Physics subject which influenced their views on interpretation skill and inference skill; and the type of profession they wished to pursue which influenced their views on interpretation skill. For teachers who taught in the first grade of Lyceum, their only characteristic that had a statistically significant effect on their views was their gender which influenced their views on interpretation skill, analysis skill, evaluation skill, explanation skill and self-regulation skill. For the rest of the teachers, their only characteristic that had a statistically significant effect on their views was their gender which influenced their views on interpretation skill and analysis skill.

Πάντα ανακύπτουν ζητήματα που τα άτομα και οι κοινωνίες καλούνται να αντιμετωπίσουν. Για τη διαχείρισή τους είναι απαραίτητες οι δεξιότητες της κριτικής σκέψης. Αυτές οι δεξιότητες μπορούν να βοηθήσουν στην επίλυση προβλημάτων, στη διαχείριση της πληροφορίας, στην αποτελεσματική επικοινωνία, στις σπουδές, στην επαγγελματική επιτυχία και στην προώθηση δημοκρατικών διαδικασιών. Η σπουδαιότητα της κριτικής σκέψης αναγνωρίζεται από τις σύγχρονες πολιτείες και αποτυπώνεται στον παιδαγωγικό σκοπό που θέτουν για την εκπαίδευση. Στα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα ως κύριος παιδαγωγικός σκοπός υιοθετείται η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών. Ιδιαιτέρως, η εκπαίδευση στην Πληροφορική έχει πολύ ισχυρή σχέση με την κριτική σκέψη, αφού οι σπουδαστές δεν μπορούν να αναπτύξουν δεξιότητες Πληροφορικής, αν δεν έχουν ήδη ανεπτυγμένες τις δεξιότητες της κριτικής σκέψης τους. Συνεπώς, στο περιεχόμενο εγχειριδίων Πληροφορικής είναι απαραίτητο να προωθείται επαρκώς η καλλιέργεια των δεξιοτήτων της κριτικής σκέψης των μαθητών. Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό να βρεθεί αν, με ποιο τρόπο και σε ποιο βαθμό προωθείται η καλλιέργεια των δεξιοτήτων ερμηνείας, ανάλυσης, αξιολόγησης, συνεπαγωγής, εξήγησης και αυτορρύθμισης της κριτικής σκέψης μαθητών στο περιεχόμενο των εγχειριδίων Πληροφορικής Γενικής Παιδείας και Επιλογής του ελληνικού Γενικού Λυκείου. Για να εκπληρωθεί ο σκοπός αυτός, διεξήχθησαν τρεις επιμέρους έρευνες. Στη μία με χρήση Ποιοτικής και Ποσοτικής Ανάλυσης Περιεχομένου εξετάστηκε το περιεχόμενο αυτών των εγχειριδίων ως προς το αν, με ποιο τρόπο και σε ποιο βαθμό προωθείται σε αυτό η καλλιέργεια των δεξιοτήτων της κριτικής σκέψης των μαθητών. Στις δύο άλλες διερευνήθηκαν ξεχωριστά οι απόψεις μαθητών και εκπαιδευτικών ως προς το βαθμό προώθησης της καλλιέργειας των δεξιοτήτων της κριτικής σκέψης των μαθητών στα υπό έρευνα εγχειρίδια που χρησιμοποιούσαν αυτοί. Στις δύο αυτές έρευνες οι απόψεις των μαθητών και των εκπαιδευτικών αποτυπώθηκαν σε ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν. Χρησιμοποιήθηκαν δύο ερωτηματολόγια, ένα για τους μαθητές και ένα για τους εκπαιδευτικούς. Από την ανάλυση του περιεχομένου των εγχειριδίων βρέθηκε ότι στο περιεχόμενό τους η καλλιέργεια των δεξιοτήτων της κριτικής σκέψης δεν προωθείται επαρκώς. Από τη διερεύνηση των απόψεων των μαθητών προέκυψε ότι αυτοί, που φοιτούσαν στην πρώτη Τάξη Λυκείου, στην πλειονότητά τους είχαν απόψεις σύμφωνα με τις οποίες προωθείται επαρκώς η καλλιέργεια όλων των δεξιοτήτων της κριτικής σκέψης στο εγχειρίδιο Πληροφορικής που χρησιμοποιούσαν και οι υπόλοιποι μαθητές στην πλειονότητά τους είχαν απόψεις σύμφωνα με τις οποίες προωθείται επαρκώς η καλλιέργεια των δεξιοτήτων ανάλυσης, αξιολόγησης, εξήγησης και αυτορρύθμισης στο εγχειρίδιο Πληροφορικής που χρησιμοποιούσαν. Από τη διερεύνηση των απόψεων των εκπαιδευτικών προέκυψε ότι στην πλειονότητά τους οι εκπαιδευτικοί που δίδασκαν στην πρώτη Τάξη Λυκείου είχαν απόψεις σύμφωνα με τις οποίες προωθείται επαρκώς η καλλιέργεια των δεξιοτήτων ερμηνείας, αξιολόγησης, εξήγησης και αυτορρύθμισης στο περιεχόμενο του εγχειριδίου που δίδασκαν και οι υπόλοιποι εκπαιδευτικοί είχαν απόψεις σύμφωνα με τις οποίες προωθείται η καλλιέργεια των δεξιοτήτων ερμηνείας, αξιολόγησης, συνεπαγωγής, εξήγησης και αυτορρύθμισης στο περιεχόμενο του εγχειριδίου που δίδασκαν. Εντοπίστηκαν χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων στην έρευνα τα οποία επηρέασαν στατιστικώς σημαντικά τις απόψεις τους. Για τους μαθητές της πρώτης Τάξης Λυκείου αυτά ήταν η επίδοσή τους στο μάθημα της Νέας Ελληνικής γλώσσας που επηρέασε τις απόψεις τους για τη δεξιότητα εξήγησης, η επίδοσή τους στο μάθημα της Ιστορίας που επηρέασε τις απόψεις τους για τις δεξιότητες συνεπαγωγής και εξήγησης, η επίδοσή τους στο μάθημα της Πληροφορικής που επηρέασε τις απόψεις τους για τις δεξιότητες συνεπαγωγής και εξήγησης και το επίπεδο σπουδών των μητέρων τους που επηρέασε τις απόψεις τους για τις δεξιότητες ανάλυσης και αυτορρύθμισης. Για τους υπόλοιπους μαθητές τα χαρακτηριστικά τους τα οποία επηρέασαν στατιστικώς σημαντικά τις απόψεις τους ήταν το φύλο τους που επηρέασε τις απόψεις τους για τις δεξιότητες ερμηνείας, ανάλυσης, συνεπαγωγής και εξήγησης, η επίδοσή τους στο μάθημα της Ιστορίας που επηρέασε τις απόψεις τους για τη δεξιότητα ερμηνείας, η επίδοσή τους στο μάθημα των Μαθηματικών που επηρέασε τις απόψεις τους για τη δεξιότητα συνεπαγωγής, η επίδοσή τους στο μάθημα της Πληροφορικής που επηρέασε τις απόψεις τους για τις δεξιότητες ερμηνείας, συνεπαγωγής, και εξήγησης, η επίδοσή τους στο μάθημα της Φυσικής που επηρέασε τις απόψεις τους για τις δεξιότητες ερμηνείας και συνεπαγωγής και η κατηγορία επαγγέλματος που επιθυμούσαν να ακολουθήσουν οι μαθητές που επηρέασε τις απόψεις τους για τη δεξιότητα ερμηνείας. Για τους εκπαιδευτικούς που δίδασκαν στην πρώτη Τάξη Λυκείου το μοναδικό χαρακτηριστικό τους που είχε επίδραση στατιστικώς σημαντική στις απόψεις τους ήταν το φύλο τους το οποίο επηρέασε τις απόψεις τους για τις δεξιότητες ερμηνείας, ανάλυσης, αξιολόγησης, εξήγησης και αυτορρύθμισης. Για τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς το μοναδικό χαρακτηριστικό τους που είχε επίδραση στατιστικώς σημαντική στις απόψεις τους ήταν το φύλο τους το οποίο επηρέασε τις απόψεις τους για τις δεξιότητες ερμηνείας και ανάλυσης.