Η κουλτούρα ασφάλειας ακτινοπροστασίας των επαγγελματιών υγείας σε σχέση με την ακτινοπροστασία από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες κατά τη χειρουργική διαδικασία σε δημόσιο νοσοκομείο

Abstract

The use of ionizing radiation in the health sector has considerably increased during the last decades both at a diagnostic as well as operational level. This increased use has led to the improvement of the services available. For every exposure, apart from the benefit it offers a potential danger underlies for that reason the exposure should be sufficiently justified. Thus, health specialists involved in radiation should have the proper knowledge background so that they can handle their patients safely, creating a feeling of trustworthiness. Moreover, health specialists should have the perceptions and beliefs that lead to high level health services. On the contrary, if that is not the case and knowledge is insufficient, the radiation safety culture is faulty, leading to improper, fearsome behaviors and consequently low-level services. The present survey was conducted in the operation theatre of the Greek hospital “Asklepieio Voulas”, where numerous operations take place, aiming at curing wounds with the use of fluoroscopically intraoperation guided C- arm type. The ionizing radiation that is produced by fluoroscopical machines can cause “upper” biological results (they become evident years after the exposure in low dose radiation) when the fundamental principles of radio protections are not obeyed. Moreover, the use of radiation in rooms that are not equipped with permanent protection shield creates a feeling of insecurity for health professionals leading them to false postures and behaviors. The aim of the present project is to highlight the beliefs, behavior and perceptions, regarding ionizing radiation, of people working in a sector/ organization where a major number of fluoroscopically guided operations take place. In essence, the aim of the project is to record the current radiation protection safety culture in a stressful and highly demanding environment, such as an operation theatre. For the above-mentioned reason an original and specialized instrument was created which was balanced as for its credibility and was judged as suitable. The tool comprises of 95 questions and is divided in 6 sections: -General radiation protection safety knowledge-Hygiene and safety of the radiation protection equipment/ staff-C arm fluoroscopy and radiation protection safety-Dosimetry -Culture of beliefs behaviors and perceptions-Demographic data The construction of the above-mentioned instrument led to the following 6 main dimensions: -Occupational safety and health of radiation protection equipment-Negative attitude towards radiation protective equipment -Negative feelings due to accidental radiation exposure-Psychosomatic symptoms due to negative feelings related toradiation -Misconceptions about radiation – radiation protection safetyas well as the overall knowledge regarding radiation protection equipment. According to the results of the survey, a poor knowledge background was noted regarding basic ionizing radiation knowledge, but mainly poor advanced knowledge was noted as for the way scattered radiation behaves depending on the position of the X-ray tube in the operation room and of the postures the health professional take in order to be safe. Similar results were noted as for the personal protective measures: the majority of the personnel does not seem to be acquainted with the important benefits of the above personal protective measures and instead prefer to leave the operation room when a medical imaging takes place. Moreover, health related matters regarding the equipment security emerged and were taken into consideration as basic reasons for not using the equipment. Two more reasons that lead to denial of use is the weight of the equipment and the lack of availability for all sizes suitable for the staff. The limited knowledge background was the main reason for negative feelings against radiation, while in case of accidental radiation exposure, feelings such as fear and stressful reactions are noted. This fear is due to a false perception of possible cancer or even childbearing inability, stress that is physicalized (illness, eye pain, burning sensation) as well as anger towards the person that conducted the x ray. The false perceptions and attitudes of the staff in the operation rooms is a result of them adopting these perceptions through the years, mimicking their older colleagues despite lacking a scientific justification. The current wrong radiation protection safety culture that is depicted in this project has led to behaviors that have lengthen the duration of the operation, caused concerns regarding the effectiveness of the sterilization and at the same time caused anxiety and anger among the operation theatre staff. The above have negatively affected the surgical result and did not lead to high level health services. The prevention of a false radiation protection safety culture requires time and appropriate educational procedures via excellent educational organizations. In this project the educational program suggested is based on the guidelines of the Greek Atomic Energy Commission. It was assessed as essential to conduct measurements in order to enhance the proper perception and behaviors. For that reason both the researcher and the medical physicist conducted measurements in various postures in the operations rooms in order to depict the geometry of the ionizing radiation on the ground and to reveal the real dimension of the current situation. In this program, apart from the measurements and the theoretical background, a practical exercise has been designed to facilitate the comprehension of aspects od radiation protection in the field. The implementation of the above will contribute towards the objective understanding of the ionizing radiation, the proper use of the radiation protection equipment and the gradual removal of negative feelings, thus contributing to the formation of the proper radiation protection safety culture.

Η χρήση των ιοντιζουσών ακτινοβολιών στους οργανισμούς υγείας έχει αυξηθεί σε σημαντικό βαθμό τις τελευταίες δεκαετίες, τόσο σε διαγνωστικό, όσο και σε επεμβατικό επίπεδο, βελτιώνοντας κατά πολύ τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Κάθε έκθεση, πέρα από το σημαντικό όφελος, εμπεριέχει έναν δυνητικό κίνδυνο, γι’ αυτό και πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη. Είναι εξαιρετικής σημασίας, οι επαγγελματίες υγείας που εμπλέκονται με την ακτινοβολία, να έχουν το κατάλληλο γνωστικό υπόβαθρο. Αυτό είναι αναγκαίο, ώστε να μπορούν να διαχειριστούν τους ασθενείς με ασφάλεια και να τους προκαλέσουν αίσθημα εμπιστοσύνης, αλλά και οι ίδιοι να έχουν τις κατάλληλες αντιλήψεις και πεποιθήσεις ώστε να μπορούν να παρέχουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας. Σε διαφορετική περίπτωση, που το προσωπικό δεν έχει επαρκείς γνώσεις, δημιουργείται μια στρεβλή κουλτούρα ασφάλειας απέναντι στις ακτινοβολίες, η οποία οδηγεί σε λανθασμένες συμπεριφορές, κυρίαρχο αποτύπωμα των οποίων είναι η φοβικότητα, με τελικό αποτέλεσμα παροχή υπηρεσιών χαμηλού επιπέδου. Η παρούσα ερευνητική προσπάθεια διεξήχθη στις χειρουργικές αίθουσες του Γενικού Νοσοκομείου «Ασκληπιείο Βούλας». Στον χώρο αυτό διενεργείται καθημερινά πληθώρα χειρουργικών επεμβάσεων για αποκατάσταση τραυμάτων, στην πλειονότητα των οποίων χρησιμοποιούνται διεγχειρητικά, ακτινοσκοπικά συστήματα τύπου C-arm. Η ιοντίζουσα ακτινοβολία που παράγεται από τα ακτινοσκοπικά μηχανήματα μπορεί να προκαλέσει απώτερα βιολογικά αποτελέσματα (εκδηλώνονται χρόνια μετά την έκθεση σε σχετικά χαμηλές δόσεις ακτινοβόλησης) όταν δεν τηρούνται οι θεμελιώδεις αρχές της ακτινοπροστασίας. Επιπρόσθετα, η χρήση ακτινοβολίας σε χώρους που δεν έχουν μόνιμη θωράκιση δημιουργεί αίσθημα ανασφάλειας στους επαγγελματίες υγείας και τους οδηγεί σε λανθασμένες στάσεις και συμπεριφορές. Σκοπός του συγκεκριμένου πονήματος, σε έναν οργανισμό όπου διενεργείται μεγάλος αριθμός επεμβατικών εφαρμογών ακτινοσκοπικά καθοδηγούμενων, ήταν να αναδείξει τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές των εργαζομένων αναφορικά με τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Να καταγράψει δηλαδή την υφιστάμενη κουλτούρα ασφάλειας ακτινοπροστασίας μέσα σε ένα στρεσογόνο και έντονα απαιτητικό περιβάλλον, όπως είναι οι χειρουργικές αίθουσες. Για τον λόγο αυτό κατασκευάστηκε ένα πρωτότυπο και εξειδικευμένο εργαλείο μέτρησης, το οποίο σταθμίστηκε ως προς την αξιοπιστία και την εγκυρότητά του και κρίθηκε κατάλληλο για τον σκοπό αυτό. Το όργανο αυτό αποτελείται από 95 ερωτήσεις και είναι χωρισμένο σε έξι ενότητες, τις γενικές γνώσεις ακτινοπροστασίας, την υγιεινή και ασφάλεια ακτινοπροστατευτικού εξοπλισμού – προσωπικού, την χρήση ακτινοσκοπικού μηχανήματος τύπου C – arm και ασφάλεια ακτινοπροστασίας, την δοσιμέτρηση, την κουλτούρα αντίληψης - συνήθειες – πεποιθήσεις και τα δημογραφικά στοιχεία. Από την κατασκευή του οργάνου, προέκυψαν έξι κύριες διαστάσεις. Αυτές είναι: η υγιεινή και ασφάλεια ακτινοπροστατευτικού εξοπλισμού, η αρνητική στάση απέναντι στον ακτινοπροστατευτικό εξοπλισμό, τα αρνητικά συναισθήματα που πηγάζουν από ακτινοβόληση εκ λάθους, η σωματοποίηση αρνητικών συναισθημάτων λόγω ακτινοβολίας, οι λανθασμένες αντιλήψεις για ακτινοβολία – ακτινοπροστασία και οι συνολικές γνώσεις ασφάλειας ακτινοπροστασίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν φτωχό γνωστικό υπόβαθρο σε σχέση με τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες στις βασικές γνώσεις, αλλά κυρίως στις εξειδικευμένες, που αφορούν στον τρόπο που συμπεριφέρεται η σκεδαζόμενη ακτινοβολία, ανάλογα με τη θέση της λυχνίας μέσα στην χειρουργική αίθουσα και στις θέσεις που οφείλουν να παίρνουν οι επαγγελματίες υγείας, ώστε να είναι ασφαλείς. Παρόμοια ήταν και τα αποτελέσματα για τα ατομικά προστατευτικά μέσα, με την πλειοψηφία του προσωπικού να μην γνωρίζει τα τεράστια οφέλη που απορρέουν από την χρήση τους και να δηλώνει την προτίμηση να εξέρχεται της χειρουργικής αίθουσας κάθε φορά που διενεργείται ακτινοσκόπηση. Επιπρόσθετα, αναδείχτηκαν θέματα υγείας και φόβου για την ασφάλεια του εξοπλισμού τα οποία συνυπολογίστηκαν ως βασικά αίτια άρνησης χρήσης του. Το μεγάλο βάρος και η έλλειψη επάρκειας σε όλα τα μεγέθη ήταν δύο ακόμη σημαντικοί παράγοντες, οι οποίοι οδήγησαν ένα μέρος των εργαζομένων να μην χρησιμοποιεί τα ακτινοπροστατευτικά μέσα. Το μειωμένο γνωστικό υπόβαθρο ήταν η βασική αιτία για την οποία υπήρχαν αρνητικά συναισθήματα για την ακτινοβολία, ενώ σε περίπτωση ύπαρξης ακτινοβόληση εκ λάθους μεγιστοποιούνταν συναισθήματα όπως ο φόβος, οι αγχώδεις εκδηλώσεις και ο θυμός. Φόβος, λόγω της στρεβλής αντίληψης ενδεχόμενης νεοπλασίας ή ακόμα και αδυναμίας τεκνοποίησης, άγχος, που εξωτερικεύεται μέσω σωματοποίησης (αδιαθεσία, πόνος στα μάτια, αίσθημα καψίματος κ.λπ.) και θυμός απέναντι σε αυτόν που έκανε χρήση ακτινοσκόπησης. Αυτές οι λανθασμένες αντιλήψεις και στάσεις των εργαζομένων στα χειρουργεία είναι αποτέλεσμα της άκριτης υιοθέτησής τους σε βάθος χρόνου, από συναδέλφους με μεγαλύτερη προϋπηρεσία, χωρίς όμως καμία επιστημονική τεκμηρίωση. Η στρεβλή υφιστάμενη κουλτούρα ασφάλειας που αποτυπώθηκε σε αυτό το πόνημα οδήγησε σε συμπεριφορές, οι οποίες επιμήκυναν την χρονική διάρκεια της επεμβατικής διαδικασίας, δημιουργούσαν ανησυχίες αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της αποστείρωσης, ενώ παράλληλα προκαλούσαν άγχος και εκνευρισμό στο χειρουργικό επιτελείο. Όλα αυτά επηρέαζαν αρνητικά το χειρουργικό αποτέλεσμα και δεν προήγαγαν υπηρεσίες υγείας υψηλού επιπέδου. Η ανάσχεση της λανθασμένης κουλτούρας ασφάλειας ακτινοπροστασίας απαιτεί χρόνο και στοχευμένες εκπαιδευτικές διαδικασίες μέσα από άρτια δομημένους οργανισμούς μάθησης. Στην παρούσα διατριβή προτείνεται εκπαιδευτικό πρόγραμμα τεσσάρων ενοτήτων με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ). Για την ενίσχυση των ορθών αντιλήψεων και συμπεριφορών, κρίθηκε σκόπιμη η πραγματοποίηση μετρήσεων από τον ερευνητή και την ακτινοφυσικό του τμήματος Ιατρικής Απεικόνισης σε διάφορες θέσεις μέσα στις χειρουργικές αίθουσες, με σκοπό την ανάδειξη της γεωμετρίας των ιοντιζουσών ακτινοβολιών στο πεδίο, αποκαλύπτοντας την πραγματική διάσταση της υφιστάμενης κατάστασης. Σε αυτό το πρόγραμμα, εκτός από τις μετρήσεις και την θεωρητική κατάρτιση έχει σχεδιαστεί και πρακτική άσκηση, για την καλύτερη κατανόηση των πτυχών της ακτινοπροστασίας στο πεδίο δράσης. Η εφαρμογή στην πράξη θα βοηθήσει στην αντικειμενικότερη κατανόηση των ιοντιζουσών ακτινοβολιών, στον ορθό τρόπο χρήσης του ακτινοπροστατευτικού εξοπλισμού και στην σταδιακή εκρίζωση αρνητικών συναισθημάτων, οδηγώντας στη διαμόρφωση της κατάλληλης κουλτούρας ασφάλειας ακτινοπροστασίας.