Ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική και κινητικότητα στον ευρωπαϊκό χώρο ανώτατης εκπαίδευσης: το παράδειγμα των σχολών αρχιτεκτονικής

Abstract

Mobility in education has been promoted through the European Unions’ education policy. The "Bologna Process" (1999) for the reformation of European higher education with measures for parity and compatibility across distinct courses became the main tool for major changes in European countries which participate in it and for in the creation of the European Higher Education Area. The changes to the process resulted in mixed reactions from the participants (teaching, student and administrative population, ministers of education, professional bodies), while its implementation affected higher education both in the participating countries and worldwide. However, few researchers focus on the substantive mobility results with the application of the "Bologna Process", from the perspective of HEIs and the postgraduate student population. This thesis refers to the investigation of questions regarding the effectiveness of the mobility policies, the selection criteria of both Faculties and student(s) for postgraduate studies (2nd cycle) and the range of possibilities for improvements. In order to answer these, an investigation was carried out at the level of HEIs/Schools in the EU and to a number of postgraduate students, in the field of architectural studies. Architecture is one of the regulated professional fields in the European area that require postgraduate studies (completion of the 2nd cycle or 5 years of studies) for the possibility of obtaining professional rights. Furthermore, the study of architecture is, by definition, an interdisciplinary field, with ongoing debate in the discourse of architecture schools. These elements make architectural studies a suitable case for a coherent examination of the mobility between 1st and 2nd cycle of study and for recording the degree and characteristics of its implementation. In the context of the research, we studied the elements that make up the European educational policy in higher education as well as the specificity of architectural studies. Initially, the special characteristics of architecture schools in the European Higher Education Area were examined, i.e., in the countries participating in the "Bologna Process", to reflect the current situation in the EU countries. For this original research, two questionnaires were used, respectively designed, and a focused case study of a faculty. The research sample of schools is a significant part of the total of 351 schools of architecture in 43 countries, specifically 103 schools in 33 countries. At the second level, the sample of students in the 2nd cycle of studies corresponds to an educational population from 20 of the aforementioned 50 schools that answered Questionnaire 1 and which declared a sufficient number of incoming student population. The answers come from students from 22 countries around the world. The recording of the movements between the two study cycles captures with quantitative data the degree of implementation of the goal of mobility for 20% of students stated in the strategy for Europe 2020. The combined analysis of the research results of the two questionnaires and the school case study highlighted the factors that push some schools high in the preference of international mobile students. The study program, the cost of living and studies, the city/country that hosts the HEI, the reputation of the specific institution, opportunities for work and continuing studies in the 3rd cycle and teaching language stood out among the reasons for choosing specific schools by the student population. From the point of view of the Schools, there are common elements for their promotion and internationalization. Among these, the curriculum has a dominant position, an element that gives each school its mark and can make it stand out, especially for 2nd cycle studies. The schools' goals for improvement included the curriculum and quality of teaching, through the training of the teaching staff, the offer of master studies in international language(s) and the offer of studies at a competitive cost. The conclusions of the research capture the dynamics of mobility in EHEA and can lead to a comparative multifaceted assessment of the implementation of the "Bologna Process", at least for architectural studies.

Η κινητικότητα στην εκπαίδευση προωθήθηκε μέσα από την εκπαιδευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η «Διαδικασία της Μπολόνια» (1999) για την αναμόρφωση της ανώτατης εκπαίδευσης με μέτρα για την ισοτιμία και συμβατότητα σε διακριτούς κύκλους σπουδών, αποτέλεσε το κύριο εργαλείο για σημαντικές αλλαγές στις ευρωπαϊκές χώρες που συμμετέχουν σε αυτή και στη δημιουργία του Ενιαίου Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης. Οι αλλαγές που προκάλεσε έτυχαν ανάμεικτων αντιδράσεων από τους ενδιαφερόμενους (διδακτικό, φοιτητικό και διοικητικό πληθυσμό, υπουργοί παιδείας, επαγγελματικοί φορείς), ενώ η εφαρμογή της επηρέασε την ανώτατη εκπαίδευση τόσο στις χώρες που συμμετέχουν όσο και παγκοσμίως. Ελάχιστες είναι οι έρευνες που εστιάζουν ωστόσο στα ουσιαστικά αποτελέσματα κινητικότητας με την εφαρμογή της «Διαδικασίας της Μπολόνια», από την πλευρά των ΑΕΙ και του πληθυσμού μεταπτυχιακών φοιτητ(ρι)ών. Η παρούσα διατριβή αναφέρεται στη διερεύνηση ερωτημάτων που αφορούν στην αποτελεσματικότητα και τις επιπτώσεις της πολιτικής κινητικότητας, στα κριτήρια επιλογών τόσο των Σχολών όσο και των φοιτητ(ρι)ών για τις μεταπτυχιακές σπουδές (2ου κύκλου) και το εύρος δυνατοτήτων βελτιώσεων. Για να απαντηθούν αυτά έγινε διερεύνηση αφενός στο επίπεδο των ΑΕΙ/Σχολών στην Ε.Ε. αφετέρου σε πλήθος μεταπτυχιακών φοιτητ(ρι)ών, στο πεδίο των αρχιτεκτονικών σπουδών. Η αρχιτεκτονική αποτελεί ένα από τα ρυθμιζόμενα επαγγελματικά πεδία στον ευρωπαϊκό χώρο,, το οποίο προϋποθέτει μεταπτυχιακές σπουδές (ολοκλήρωση του 2ου κύκλου σπουδών – 5ετίας) για τη δυνατότητα απόκτησης δικαιωμάτων άσκησης επαγγέλματος. Επιπλέον, οι σπουδές αρχιτεκτονικής αποτελούν ένα εξ ορισμού διεπιστημονικό πεδίο, με συνεχιζόμενη συζήτηση στον λόγο των αρχιτεκτονικών σχολών. Τα στοιχεία αυτά καθιστούν τις αρχιτεκτονικές σπουδές κατάλληλη περίπτωση για να εξεταστεί συνεκτικά η κινητικότητα μεταξύ 1ου και 2ου κύκλου σπουδών και να καταγραφεί ο βαθμός και τα χαρακτηριστικά υλοποίησής της. Στο πλαίσιο της έρευνας μελετήθηκαν τα στοιχεία που συγκροτούν την ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική στην ανώτατη εκπαίδευση, αλλά και την ιδιαιτερότητα των αρχιτεκτονικών σπουδών. Αρχικά εξετάστηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αρχιτεκτονικών σχολών στον Ενιαίο Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης, στις χώρες δηλαδή που συμμετέχουν στη «Διαδικασία της Μπολόνια», προκειμένου να αποτυπωθεί η τρέχουσα κατάσταση στις χώρες της Ε.Ε.. Για την πρωτότυπη αυτή έρευνα χρησιμοποιήθηκαν 2 ερωτηματολόγια αντίστοιχα διαμορφωμένα και εστιασμένη μελέτη περίπτωσης μιας σχολής. Το δείγμα των σχολών της έρευνας αποτελεί σημαντικό τμήμα των συνολικά 351 σχολών αρχιτεκτονικής σε 43 χώρες, συγκεκριμένα 103 σχολές από 33 χώρες. Στο δεύτερο επίπεδο, το δείγμα από τους φοιτητ(ρι)ές σε 2ο κύκλο σπουδών αντιστοιχεί σε εκπαιδευτικό πληθυσμό από 20 από τις προαναφερόμενες 50 σχολές που απάντησαν το Ερωτηματολόγιο 1 και οι οποίες δήλωσαν ικανό αριθμό εισερχόμενου φοιτητικού πληθυσμού. Οι απαντήσεις προέρχονται από φοιτητ(ρι)ές από 22 χώρες σε όλο τον κόσμο.Η καταγραφή των μετακινήσεων μεταξύ των δύο κύκλων σπουδών αποτυπώνει με ποσοτικά στοιχεία το βαθμό επίτευξης του στόχου για κινητικότητα στο 20% των φοιτητ(ρι)ών που δηλώθηκε στην στρατηγική για την Ευρώπη 2020. Η συνδυασμένη ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας των δύο ερωτηματολογίων και η μελέτη περίπτωσης σχολής, ανέδειξαν τους παράγοντες που ωθούν κάποιες σχολές ψηλά στην προτίμηση των διεθνώς μετακινούμενων φοιτητ(ρι)ών. Στους λόγους επιλογής συγκεκριμένων σχολών από το φοιτητικό πληθυσμό ξεχώρισαν το πρόγραμμα σπουδών, το κόστος ζωής και σπουδών, η πόλη/χώρα που φιλοξενεί το ΑΕΙ, η φήμη του συγκεκριμένου ιδρύματος, οι ευκαιρίες για εργασία και συνέχιση των σπουδών σε 3ο κύκλο και η γλώσσα διδασκαλίας. Από την πλευρά των Σχολών, υπάρχουν κοινά στοιχεία για την προβολή και διεθνοποίηση τους. Ανάμεσα σε αυτά κυρίαρχη θέση καταλαμβάνει το πρόγραμμα σπουδών, στοιχείο που δίνει το στίγμα κάθε σχολής και μπορεί να την κάνει να ξεχωρίσει, ειδικά στις σπουδές 2ου κύκλου. Στους στόχους των σχολών για βελτίωση εντάχθηκε το πρόγραμμα σπουδών και η ποιότητα διδασκαλίας, μέσα και από την επιμόρφωση του διδακτικού προσωπικού, η προσφορά ΠΜΣ σε διεθνή/είς γλώσσα/ες και η προσφορά σπουδών με ανταγωνιστικό κόστος. Τα συμπεράσματα της έρευνας αποτυπώνουν τις δυναμικές της κινητικότητας στον ΕΧΑΕ και μπορούν να οδηγήσουν σε μια συγκριτική πολύπλευρη αποτίμηση της εφαρμογής της «Διαδικασίας της Μπολόνια», τουλάχιστον για τις αρχιτεκτονικές σπουδές.