Όψεις του ανέκδοτου έργου του Θράσου Καστανάκη: εκδοτική, ερμηνευτική και βιβλιογραφική μελέτη

Abstract

This Ph.D. thesis sheds light on Thrassos Kastanakis’ work, whose appearance in the modern Greek literature in the 1920s impressed the critics. It has been argued that his work brought something new to the Greek prose fiction of that period, achieving its liberation from the narrative standards. Based on his unpublished novel Οι Περιθώριοι, the central core of his entire literary production is examined here, as well as a number of fundamental questions that preoccupied the author throughout his life. At the same time, an attempt is made to describe Thrassos Kastanakis’ literary features, to capture his artistic “journey” and identity and to highlight his multifaceted personality, as well as to evaluate his contribution to the modern Greek letters and the position he holds in the Greek cultural life. Our edition of the novel Οι Περιθώριοι, which aims, on the one hand, to highlight one of the author’s most representative texts and, on the other hand, to connect it with the rest of his work and especially with the other three novels of his fictional series Ελληνικά Χώματα, is followed by the interpretative part of our study. Taking into account the fact that the literary period in which Kastanakis writes the novels which were mentioned above is characterized by his willingness to approach questions that have concerned him throughout time —as for example that of Greekness—, always through a modern perspective and through narrative techniques that are more typical of those of the avant-garde literary movements, the material chosen to be studied here is mainly related to the notions of ethnocentrism, cosmopolitanism and modernism in literature. So, our attention was focused on the general approach to the birth and evolution of the aforementioned concepts and literary movements, in order to understand, through a deeper engagement with Kastanakis’ prose, to what extent the author uses them in his work. In the third part of the dissertation, the bibliography of the author is presented. This list includes all of Kastanakis’ written production (Greek and foreign publicatons, publications in Greek and foreign literary magazines, newspapers and books), speeches, and interviews, but also a large number of studies, critiques and comments on his work and on his general presence in the Greek cultural life, which is supplemented by the listing of television series, films and documentaries created for him or inspired by his prose. From the study and processing of this third part, as well as from the evaluation of the conclusions of the first and the second part, Kastanakis’ rich and continuous productive activity, his engagement with almost all literary genres, his dynamic presence in the Greek and French intellectual scene are highlighted.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερευνά το ποικίλο έργο του Θράσου Καστανάκη, του Κωνσταντινουπολίτη λογοτέχνη που με την πρώτη του κιόλας εμφάνιση στα νεοελληνικά γράμματα τη δεκαετία του 1920 προκάλεσε το ενδιαφέρον της κριτικής, καθώς θεωρήθηκε ότι σηματοδότησε τη δημιουργική ανανέωση της πεζογραφίας και την απαλλαγή της από τα μέχρι τότε καθιερωμένα αφηγηματικά πρότυπα. Έχοντας ως βάση το ανέκδοτο έως σήμερα, αλλά δημοσιευμένο στα Νεοελληνικά Γράμματα μυθιστόρημά του με τον τίτλο Οι Περιθώριοι, μελετάται ο κεντρικός πυρήνας του συνόλου της λογοτεχνικής παραγωγής του Καστανάκη και προβάλλεται μια σειρά από θεμελιώδη ζητήματα που απασχολούσαν τον συγγραφέα. Παράλληλα, γίνεται προσπάθεια να δοθεί το λογοτεχνικό του στίγμα, να αποτυπωθούν η καλλιτεχνική διαδρομή και ταυτότητά του, να αναδειχθούν η πολυσχιδής προσωπικότητά του και τα χαρακτηριστικά της γραφής του, όπως επίσης να γίνει η αποτίμηση της προσφοράς του στα νεοελληνικά γράμματα και της θέσης που κατέχει στην ελληνική πνευματική σκηνή. Έπειτα λοιπόν από την έκδοση του μυθιστορήματος, που στόχο έχει αφενός μεν την ανάδειξη ενός από τα αντιπροσωπευτικότερα κείμενα του συγγραφέα αφετέρου δε τη σύνδεσή του με το υπόλοιπο έργο του και κυρίως με τα άλλα τρία μυθιστορήματα της σειράς Ελληνικά Χώματα, ακολουθεί το ερμηνευτικό μέρος, στο οποίο αναλύονται τα επιμέρους θέματα. Με βάση το γεγονός ότι η λογοτεχνική περίοδος του Καστανάκη κατά την οποία δημιουργεί τα παραπάνω έργα χαρακτηρίζεται από τη διάθεσή του να προσεγγίσει ζητήματα που τον απασχολούσαν διαχρονικά —όπως για παράδειγμα αυτό της ελληνικότητας— μέσα όμως από μια νεωτερική οπτική και μέσα από τεχνικές που περισσότερο προσιδιάζουν σε εκείνες των πρωτοποριακών κινημάτων, το υλικό που επιλέχθηκε να μελετηθεί αφορούσε κυρίως ελληνική και ξένη βιβλιογραφία αναφορικά με το θέμα του εθνοκεντρισμού και του κοσμοπολιτισμού στη λογοτεχνία, καθώς και με εκείνο του μοντερνισμού. Αρχικά λοιπόν η προσοχή επικεντρώθηκε στη γενική προσέγγιση της γέννησης και της εξέλιξης των παραπάνω εννοιών και λογοτεχνικών κινημάτων, προκειμένου στη συνέχεια να διαπιστωθεί μέσα από τη βαθύτερη ενασχόληση με την πεζογραφία του Καστανάκη σε ποιο βαθμό ο συγγραφέας τα αξιοποιεί στο έργο του. Στο τρίτο μέρος της διατριβής παρουσιάζεται ο εργογραφικός-βιβλιογραφικός κατάλογος του Καστανάκη, ο οποίος περιλαμβάνει το σύνολο της γραπτής παραγωγής του (ελληνικές και ξένες εκδόσεις, δημοσιεύσεις σε ελληνικά και ξένα έντυπα και βιβλία), ομιλίες και συνεντεύξεις του, αλλά κι ένα πλήθος από μελέτες, κρίσεις και σχόλια για το έργο του και την εν γένει παρουσία του στην πνευματική ζωή του τόπου, η οποία συμπληρώνεται και με την παράθεση των τηλεοπτικών σειρών, των κινηματογραφικών ταινιών και των ντοκιμαντέρ που δημιουργήθηκαν για τον ίδιο ή εμπνεύστηκαν από την πεζογραφία του. Από τη μελέτη και την επεξεργασία των δεδομένων του τρίτου αυτού τμήματος της διατριβής —που στόχο είχε τη συστηματοποίηση της έρευνας για τον συγγραφέα— καθώς και από την αξιολόγηση των στοιχείων των πρώτου και δεύτερου μέρους, αναδεικνύoνται η πλούσια και αδιάκοπη παραγωγική δραστηριότητα του Καστανάκη, η ενασχόλησή του με όλα σχεδόν τα γραμματειακά/λογοτεχνικά είδη, όπως επίσης και η δυναμική παρουσία του στην ελληνική και γαλλική πνευματική σκηνή.