Δημοσιογραφία και λογοτεχνία: η κληρονομιά της νέας δημοσιογραφίας και το ελληνικό παράδειγμα

Abstract

The aim of the present thesis is the study of the American movement of the ‘new’ or ‘literary journalism’ and the examination of its Greek examples. We examined the term ‘new journalism’ in the USA of the 1960’s, through the depiction of the historical portrait of the movement analysing the reasons of its appearance that specific time in the American history, as well as its relation with the journalistic value of objectivity. Then we presented the main characteristics of the ‘new journalism’ according to its declaration The New Journalism (1973) by Tom Wolfe. After having discussed matters of terminology, presented the reactions towards ‘new journalism’ and having also summarized its main features, in the second part of the study, we detected the global dimension of literary journalism, through the study of specific journalistic cases all over the world, as well as through the comparative depiction of the appearance of literary journalism in different countries and in different journalistic traditions. The third and last part of the thesis presents selected Greek aspects of literary journalism. Our aim here is to present Greek examples of literary journalism using the term in its broader meaning. Adopting this broad vision of what ‘new journalism’ can embody, we tried to point out all these characteristic and pioneer tendencies in the Greek journalistic tradition, through which we realized the constant need of revision of the journalistic discourse in the country. Furthermore, we examined these tendencies which through the individual approach of the facts and through the personal style and the use of the main methodological tools of literary journalism, they revived the greek journalistic tradition proposing another alternative journalism facing the mainstream one of the Greek newspapers and magazines. In this third part of the study, more precisely, we focused on forerunner forms of literary journalism and on the greek genre of ‘chronografima’ and then we examined the most representative case of Greek literary reportage, that of the Greek writer Nikos Kazantzakis and his war reportage in the newspaper Kathimerini (1936-1937), during his journalistic mission in the Spanish Civil War. We also examined characteristic cases of magazine writing since the end of the 1980’s on, a period in which we observed that through the genre of reportage and other journalistic columns, the tendency of the ‘new journalism’ has infiltrated in greek journalism as well. Finally we presented modern cases, from 2000 to 2011, which also proved that literary journalism also applies to various versions in Greece, adapted though in the Greek circumstances referring to another historical, cultural and ideological model, different from that of the U.S.A.

Σκοπός της διατριβής ήταν η μελέτη του αμερικανικού φαινομένου της ‘νέας’ ή ‘λογοτεχνικής δημοσιογραφίας’ και ακολούθως ο εντοπισμός των ελληνικών παραδειγμάτων του. Αρχικά η έρευνα εστιάζεται στην παρουσίαση του ρεύματος της ‘νέας δημοσιογραφίας’ στην Αμερική στα τέλη της δεκαετίας του 1960, μέσα από τη σκιαγράφηση του ιστορικού πορτραίτου του κινήματος και την επικέντρωση στους λόγους της εμφάνισής του εκείνη τη δεδομένη χρονική περίοδο στην αμερικανική κοινωνία, καθώς και στη διερεύνηση της σχέσης του με το ιδεώδες της αντικειμενικότητας. Παράλληλα στο σημείο αυτό αναπτύσσονται τα κεντρικά γνωρίσματα του φαινομένου σύμφωνα με το μανιφέστο του πρωτεργάτη του ρεύματος Tom Wolfe που εκδόθηκε το 1973 με τον τίτλο New Journalism. Αφού αναλυθούν αρχικά ζητήματα ορισμού, παρουσιαστούν οι αντιδράσεις στη ‘νέα δημοσιογραφία’ αλλά και συνοψιστούν τα χαρακτηριστικά της, στο δεύτερο μέρος της μελέτης ανιχνεύεται η διεθνής διάσταση της ‘λογοτεχνικής δημοσιογραφίας’, τόσο μέσα από εξατομικευμένες περιπτώσεις δημοσιογράφων ανά τον κόσμο, όσο και μέσα από την συγκριτική απεικόνιση της εμφάνισης του φαινομένου σε διαφορετικές χώρες και σε διαφορετικές δημοσιογραφικές παραδόσεις. Το τρίτο και τελευταίο μέρος της μελέτης αφορά στη διερεύνηση και παρουσίαση του ελληνικού παραδείγματος της ‘λογοτεχνικής δημοσιογραφίας’. Στόχος εδώ είναι να εντοπισθούν τα ελληνικά παραδείγματα ‘λογοτεχνικής δημοσιογραφίας’, υιοθετώντας ωστόσο μια ευρεία χρήση του όρου ‘λογοτεχνική δημοσιογραφία’. Με αυτήν την ευρεία οπτική επιδιώκεται να αναδειχθούν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά, καινοτόμα φαινόμενα και οι καινοτόμες τάσεις της ελληνικής δημοσιογραφικής πραγματικότητας, μέσα από τα οποία αναδύεται ένα διαρκές αίτημα ανανέωσης του δημοσιογραφικού λόγου στη χώρα. Στόχος είναι να αποδειχθεί ότι τα φαινόμενα και οι τάσεις αυτές, μέσα από τη βιωματική προσέγγιση των γεγονότων και το προσωπικό ύφος και, φυσικά, αξιοποιώντας τα μεθοδολογικά εργαλεία και τις αρχές της ‘λογοτεχνικής δημοσιογραφίας’, πέτυχαν να ανακαινίσουν τη δημοσιογραφική γλώσσα, και τις μεθόδους της, προτείνοντας με τη σειρά τους μιαν άλλη, εναλλακτική δημοσιογραφία δίπλα στη συμβατική δημοσιογραφία των ελληνικών εφημερίδων και περιοδικών. Στο τρίτο αυτό μέρος, αναλυτικότερα, η έρευνα εστιάζεται καταρχάς σε πρόδρομες μορφές λογοτεχνικής δημοσιογραφίας και στο είδος του ελληνικού χρονογραφήματος και στη συνέχεια εστιάζεται στον κύριο εκπρόσωπο του ‘λογοτεχνικού ρεπορτάζ’ στην Ελλάδα, τον Νίκο Καζαντζάκη και στα ‘λογοτεχνικά ρεπορτάζ’ που έγραψε στην εφημερίδα Καθημερινή τα έτη 1936-1937, κατά τη διάρκεια των δημοσιογραφικών αποστολών του στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται χαρακτηριστικές περιπτώσεις περιοδικών από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και έπειτα, στα οποία παρατηρείται ότι μέσα από ρεπορτάζ αλλά και συγκεκριμένες στήλες έφτασε ο δημιουργικός αέρας της ‘νέας δημοσιογραφίας’ και στο ελληνικό δημοσιογραφικό τοπίο. Έπειτα ακολουθεί η ανάδειξη πιο πρόσφατων περιπτώσεων, από το 2000 έως και το 2011, τα οποία αποδεικνύουν πως η ‘λογοτεχνική δημοσιογραφία’ έφτασε και στην Ελλάδα και αναπτύχθηκε σε ποικίλες παραλλαγές, προσαρμοσμένες, όπως είναι φυσικό, στα ελληνικά δημοσιογραφικά δεδομένα και ανταποκρινόμενες σε ένα διαφορετικό ιστορικο-πολιτισμικο-ιδεολογικό υπόβαθρο από αυτό της Αμερικής.