Η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα: ανάλυση των προσδιοριστικών παραγόντων

Abstract

The purpose of this study is to estimate the size of tax evasion in Greece for the period 1980-2018. For this estimation we have chosen to apply an indirect method of approach to the issue, as developed by Tanzi, based on the assumption that estimating the size of the shadow economy can lead us to a safe measurement of the extent of tax evasion. More precisely, through the Currency Demand approach which is based on the basic assumption that activities under the shadow economy constitute a direct response of taxpayers to the increased tax burden and also that cash is mainly used to conduct such transactions and of the wealth derived from them, the size of the shadow economy was determined using the method of the University of Leicester research team and then the level of tax evasion was assessed by imposing an annual tax rate on it as a ratio of total tax revenue to Gross Domestic Product. The results showed a significant increase of the size of tax evasion during the period considered, while the model estimation showed that most of the tax evasion came from direct taxation. Additionally, the object of the research is the discovery of the causality relationships and the degree of interdependence, between the level of tax evasion in Greece and a set of deterministic factors, using annual data for the period 1995 - 2018. The research methodology employed includes testing for stationarity with the Augmented Dickey-Fuller (ADF) test, cointegration test according to Engle-Granger approach, estimation Error Correction Models (ECM) to investigate the short-run and long-run relationships, variance decomposition and impulse response analysis. The results indicate a significant interdependence, which is an important tool for pursuing a targeted and effective policy to fight tax evasion. More specifically, the survey showed that the level of tax rates, the level of unemployment, the Rule of Laws index, the level of GDP, the level of non-performing loans, the government efficiency, the corruption perception index and the level of final consumption expenditure, affect the size of tax evasion in Greece, significantly. In addition, the results of variance decomposition and impulse response analysis, support the above findings, providing a quantitative representation of the causality relationships between the factors under investigation and tax evasion.

Σκοπός της μελέτης αυτής αποτελεί η εκτίμηση του μεγέθους της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα για την περίοδο 1980-2018. Για την εκτίμηση αυτή επιλέχθηκε η εφαρμογή έμμεσης μεθόδου προσέγγισης του ζητήματος, όπως αυτή αναπτύχθηκε από τον Tanzi και στηρίζεται στην υπόθεση ότι η εκτίμηση του μεγέθους της παραοικονομίας μπορεί να μας οδηγήσει σε μια ασφαλή μέτρηση του μεγέθους της φοροδιαφυγής. Ειδικότερα, μέσω της προσέγγισης της Ζήτησης Ρευστών Διαθεσίμων η οποία στηρίζεται στη βασική υπόθεση ότι οι δραστηριότητες που εντάσσονται στο πλαίσιο της σκιώδους οικονομίας αποτελούν την άμεση αντίδραση των φορολογουμένων στην αυξημένη φορολογική επιβάρυνση και ότι τα μετρητά χρησιμοποιούνται κυρίως για τη διεξαγωγή τέτοιων συναλλαγών και την συγκέντρωση του πλούτου που προέρχεται από αυτές, προσδιορίστηκε το μέγεθος της παραοικονομίας κάνοντας χρήση της μεθόδου της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου του Leicester και στη συνέχεια εκτιμήθηκε το επίπεδο της φοροδιαφυγής επιβάλλοντας σε αυτό ένα ετήσιο φορολογικό συντελεστή, ως το λόγο των συνολικών φορολογικών εσόδων προς την Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία. Τα αποτελέσματα έδειξαν μια σημαντική αύξηση του μεγέθους της φοροδιαφυγής κατά την υπό εξέταση περίοδο, ενώ από την εκτίμηση του υποδείγματος προέκυψε ότι το μεγαλύτερο μέρος της φοροδιαφυγής προέρχεται από την άμεση φορολογία. Επιπρόσθετα, αντικείμενο της έρευνας αποτελεί η ανακάλυψη των αιτιωδών σχέσεων μεταξύ του επιπέδου φοροδιαφυγής στην Ελλάδα και ενός συνόλου πιθανών προσδιοριστικών παραγόντων της, χρησιμοποιώντας κατάλληλες οικονομετρικές μεθόδους ανάλυσης χρονολογικών σειρών. Συγκεκριμένα, μέσω της μεθόδου συνολοκλήρωσης και την εκτίμηση Υποδειγμάτων Διόρθωσης Σφάλματος, επιχειρείται η ανακάλυψη των σχέσεων αιτιότητας και του βαθμού αλληλεξάρτησης μεταξύ του μεγέθους της φοροδιαφυγής και ενός συνόλου παραγόντων. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης υποδεικνύουν ένα σημαντικό βαθμό αλληλεξαρτήσεων, στοιχείο που αποτελεί σημαντικό εργαλείο άσκησης στοχευμένης και αποτελεσματικής πολιτικής καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. Συγκεκριμένα, η έρευνα έδειξε ότι το επίπεδο των φορολογικών συντελεστών, το επίπεδο της ανεργίας, ο δείκτης Rule of Laws, το επίπεδο του Α.Ε.Π., το επίπεδο των μη εξυπηρετούμενων δανείων, η κυβερνητική αποτελεσματικότητα, ο δείκτης αντίληψης διαφθοράς και το επίπεδο της τελικής καταναλωτικής δαπάνης επηρεάζουν σημαντικά το μέγεθος της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα. Περαιτέρω, πραγματοποιείται ανάλυση αποσύνθεσης διακύμανσης και συναρτήσεων αιφνιδίων αντιδράσεων, τα αποτελέσματα των οποίων υποστηρίζουν τα παραπάνω ευρήματα, παρέχοντας ταυτόχρονα μια ποσοτική απεικόνιση των αιτιωδών σχέσεων μεταξύ των υπό διερεύνηση παραγόντων και της φοροδιαφυγής.