Το "Κίνημα του Ναυτικού" (1972-1973): τα γεγονότα, οι άνθρωποι, η μνήμη

Abstract

This thesis deals with the «Navy’s Movement» in May of 1973, as it is called the conspiracy of senior and junior ranking officers of the Hellenic Navy aiming to overthrow the Colonels’ Dictatorship. The principal research question is how the conspiracy ended up serving as an official symbol of the Third Hellenic Republic for the anti-dictatorial struggle and the restoration of democracy. In order to answer it the thesis is subcategorized in two main research axes. The first, attempts to establish a new interpretation of the «Movement» by aspiring to thoroughly understand it and its characteristics within the era in which occurred. The second axis aims, based on the previous interpretation, to follow the «Movement» in the collective memory after the collapse of the dictatorship, to interpret the logic of later re-definitions of it, to show how its memory adapted to the political and social needs of each historical time. The basic hypothesis is that the «Navy’s Movement», which was an expression of the political role of the post-war Hellenic Navy, in the context of the regime transition from the dictatorship to democracy, the “Metapolitefsi”, gradually lost its political dimension, integrated into the collective memory, and ultimately became an integral element of the official narrative about the birth and nature of the Third Hellenic Republic. From its methodological aspect, the research belongs in the field of political and cultural history, using from the latter methodological tools from the field of memory studies. The thesis studies the «Movement» using a variety of sources: archives (archives of the officers that took part in the conspiracy, personal archives of K. Karamanlis, E. Averoff etc.), newspapers and periodicals and audiovisual sources. The thesis came to some basic conclusions. To sum up a few; the conspiracy was indeed an expression of the political role of the post war Navy. A role that transformed the fleet into the guarantor of the affiliation of Greece with the West. This role resulted from the mission the fleet had to fulfill as part of the NATO naval forces; the protection of the sea lines of communication leading from the Mediterranean to Greece, both in times of peace and war. The main motivation of the conspirators was the fear that the anti-Americanism cultivated by the military regime in the Greek society would strengthen the Left, thus jeopardizing Greece’s relationship with the West. The arise of the conspiracy as a symbol of the Third Republic has its roots in the “Metapolitefsi” of 1974-1975, when the Right, for which the conspiracy was an important act against the dictatorship, formed a new image of it. An image that is characterized by its political consensus and established it as the «Navy’s Movement». This formed the basis of the subsequent redefinitions of the «Movement». It allowed it to be integrated into the post-dictatorial collective memory and a few decades later, in the new political and ideological context of the post-Cold War period, to serve as an official symbol of the Third Republic for the new era.

Αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής αποτελεί το «Κίνημα του Ναυτικού» τον Μάιο του 1973, όπως έμεινε να ονομάζεται η συνωμοσία μιας ομάδας ανώτερων και κατώτερων εν ενεργεία αξιωματικών του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού με στόχο την ανατροπή της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Κεντρικό ερώτημα της διατριβής είναι το πως η συνωμοσία κατέληξε να αναδειχθεί σε επίσημο σύμβολο της Τρίτης Δημοκρατίας για τον αντιδικτατορικό αγώνα και την αποκατάσταση του δημοκρατικού καθεστώτος. Προκειμένου να το απαντήσει, η διατριβή κινείται σε δύο ερευνητικούς άξονες. Ο πρώτος επιχειρεί να διαβάσει εκ νέου το «Κίνημα» φιλοδοξώντας να κατανοήσει τη φυσιογνωμία και τα χαρακτηριστικά του εντός της εποχής που συνέβη. Ο δεύτερος άξονας επιχειρεί, με βάση ακριβώς την προηγούμενη εικόνα, να κατανοήσει τη διαδρομή του «Κινήματος» στη συλλογική μνήμη μετά τη κατάρρευση της δικτατορίας, να εντοπίσει τη λογική των μεταγενέστερων αφηγήσεων για αυτό, να αναδείξει τον τρόπο που η μνήμη του προσαρμόστηκε στις πολιτικές και κοινωνικές ανάγκες της συγκυρίας. Βασική υπόθεση εργασίας είναι ότι το «Κίνημα του Ναυτικού», το οποίο αποτέλεσε έκφραση του πολιτικού ρόλου του μεταπολεμικού Ελληνικού Ναυτικού, στο πλαίσιο της Μεταπολίτευσης έχασε σταδιακά την πολιτική του διάσταση, ενσωματώθηκε στη συλλογική μνήμη και αποτέλεσε εν τέλει συστατικό στοιχείο του αφηγήματος για τη γέννηση και τον χαρακτήρα της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Η έρευνα εντάσσεται ταυτόχρονα στην πολιτική και τη πολιτισμική ιστορία, χρησιμοποιώντας από τη δεύτερη μεθοδολογικά εργαλεία των σπουδών μνήμης. Η διατριβή προσεγγίζει το «Κίνημα» χρησιμοποιώντας μια πληθώρα πηγών: αρχειακά τεκμήρια (αρχειακές συλλογές αξιωματικών της συνωμοσίας, Κ. Καραμανλή, Ε. Αβέρωφ, κ.α.), μαρτυρίες, Τύπος και οπτικοακουστικές αποτυπώσεις. Βασικά συμπεράσματα της διατριβής είναι τα εξής: Η συνωμοσία υπήρξε πράγματι έκφραση του πολιτικού ρόλου του μεταπολεμικού Ναυτικού που το ήθελε εγγυητή της διατήρησης της Ελλάδας εντός της Δύσης και ο οποίος πήγαζε από την αποστολή που έπρεπε να εκπληρώσει στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ: την προστασία των θαλάσσιων οδών επικοινωνίας που οδηγούσαν από τη Μεσόγειο στην Ελλάδα, τόσο σε περίοδο ειρήνης όσο και πολέμου. Βασικό κίνητρο των συνωμοτών ήταν ο φόβος ότι ο αντιαμερικανισμός που καλλιεργούσε το καθεστώς στην ελληνική κοινωνία θα ενίσχυε την Αριστερά, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τη σχέση της Ελλάδας με τη Δύση. Η ανάδειξη της συνωμοσίας σε σύμβολο της Τρίτης Δημοκρατίας έχει τις ρίζες της στη Μεταπολίτευση του 1974-1975, όταν ο συντηρητικός χώρος, για τον οποίο η συνωμοσία αποτελούσε σημαντικό γεγονός κατά της δικτατορίας, συγκρότησε μια συναινετική πολιτικά εικόνα της, η οποία καθιέρωσε τον χαρακτηρισμό της ως «Κίνημα του Ναυτικού». Αυτή αποτέλεσε και τη βάση των μετέπειτα ανανοηματοδοτήσεων του «Κινήματος». Επέτρεψε την ενσωμάτωση της συνωμοσίας στη μεταπολιτευτική συλλογική μνήμη και λίγες δεκαετίες αργότερα, στο νέο πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο της μεταψυχροπολεμικής εποχής, να αναδειχθεί από το ελληνικό κράτος σε επίσημο σύμβολο της Τρίτης Δημοκρατίας στη νέα εποχή.