Σχεδιασμός εκπαιδευτικού υλικού για τη διδασκαλία του μαθήματος Γεωλογία-Γεωγραφία σε μαθητές της Α τάξης του Γυμνασίου με Αναπηρία Όρασης

Abstract

Whoever teaches geoscience-related courses to visually impaired students faces an additional challenge as, in that case, visual representations are not an option. Such students, however, respond extremely well to sensory stimuli, that can be used in hands-on activities. This valuable educational approach contributes to the acquisition of new experiences and leads to the understanding of simple scientific concepts and sequentially sets the foundation for further investigation and teaching of more complex concepts. This thesis presents a set of complete and personalized tutoring proposals concerning the course of ¨Geology-Geography¨ of the general (non special) junior high school students with visual disabilities aiming to be used as a useful teacher’s guide tool. This approach engages students in experiential activities hands-on activities in order to approach concepts such as the use of maps and the information they provide, the use of coordinate systems, the morphological characteristics of rivers and concepts such as river water volume, the geometry of a drainage basin, fossils, the Earth’s age, the Earth's interiorstructure, plate tectonics, earthquake causes and effects, etc.The aim of the research process was not only to explore, describe or explain the peculiarities of teaching students with visual impairments but also to design and create specificTeaching / Learning Materials (TLM) with the future prospect of providing specific teaching solutions - suggestions that would provide a pleasant experience and arouse the interest of the students. This is the reason why the methodology and the individual steps of a Design science research were followed.Therefore, initially, through the relevant literature review, all the different aspects of the problem were sought in order to reach their deeper understanding before seeking the appropriate solutions.Then, in a purely creative stage, an attempt was made to solve the problem, both in theoretical and practical context. Specifically, a series of eight complete educational scenarios were designed, framed by a total of twenty-one accessible handmade TLMs. Criteria that led to their design and selection, in addition to their accessibility and pedagogical value, were their construction speed and ease of manufacture, the accessibility and the low cost of materials. After the design of the TLMs, the Development phase followed in which technical issues were addressed could not have been foreseen and had to be addressed on the spot.In order to verify the hypotheses about the ability of TLMs and the proposed educational scenarios to achieve their initial goals, the scenarios described above were tested by being applied to four students with visual disabilities. Both, their reactions and their opinion concerning not only the educational process but also the use of TLMs were recorded so that their functionality, usability and performance could be evaluated.In the conclusions phase, the data resulting from the implementation of the teaching proposals were evaluated, the research findings were presented, while the factors that advocate for the completeness, consistency and reliability of the present research were evaluated. One of the main conclusions that emerged is that geosciences teaching should not be avoided in students with visual impairments as, in addition to the particularly increased interest of students in the relevant topics, the proposed educational activities caused a remarkable improvement in the theoretical part related answers. Furthermore,the students seemed to particularly enjoy the educational process while their particularly positive view of the proposed accessible material was recorded.Finally both, the related results and the detailed descriptions of accessible TLMs creation and application were disseminated not only to the academic community but also to all of the educators who can use them to improve their teaching practices. Therefore, special education teachers or teachers who just happen to have students with visual disabilities in their classes can apply the hands-on activities presented as they are, while using the suggestions above as an inspiration. Moreover, teachers are fostered to proceed at the production of similar TLMs, made with simple materials and non-specialized techniques. That can be addressed to different ages, classes or lessons.

Οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν μαθήματα σχετιζόμενα με τις γεωεπιστήμες σε μαθητές με αναπηρίες όρασης έχουν να αντιμετωπίσουν μια επιπλέον πρόκληση καθώς στην περίπτωση αυτή οι οπτικές αναπαραστάσεις δεν αποτελούν επιλογή. Οι παραπάνω μαθητές ωστόσο ανταποκρίνονται εξαιρετικά καλά σε αισθητηριακά ερεθίσματα, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε δραστηριότητες πρακτικής εξάσκησης (hands-on). Αυτή η πολύτιμη προσέγγιση στην εκπαίδευσή τους, συμβάλει στην απόκτηση νέων εμπειριών και οδηγεί στην κατανόηση απλών επιστημονικών εννοιών οι οποίες με τη σειρά τους θέτουν τα θεμέλιά για την περεταίρω διερεύνηση και διδασκαλία πολυπλοκότερων. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται ένα σύνολο ολοκληρωμένων προτάσεων εξατομικευμένης διδασκαλίας που αφορούν το μάθημα ¨Γεωλογία-Γεωγραφία¨ στην Α τάξη του γενικού (μη ειδικού) Γυμνασίου για μαθητές με αναπηρίες όρασης και στοχεύει στο να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο – οδηγό για τους εκπαιδευτικούς. Η προσέγγιση αυτή εμπλέκει τους μαθητές σε δραστηριότητες πρακτικής εξάσκησης προκειμένου αυτοί να προσεγγίσουν έννοιες όπως, μεταξύ άλλων, η χρήση των χαρτών και οι πληροφορίες που αυτοί μας παρέχουν, η χρήση ενός συστήματος συντεταγμένων, τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των ποταμών και έννοιες όπως η παροχή ή η γεωμετρία μιας λεκάνης απορροής, τα απολιθώματα, η ηλικία της Γης, η δομή του εσωτερικού της Γης, οι κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών, η δημιουργία σεισμών και τα αποτελέσματα τους κ.α. Στόχος της ερευνητικής διαδικασίας δεν ήταν μόνο να διερευνήσει, να περιγράψει ή να εξηγήσει τις ιδιαιτερότητες διδασκαλίας σε μαθητές με αναπηρίες όρασης αλλά επιπλέον να σχεδιάσει και να δημιουργήσει συγκεκριμένα Εκπαιδευτικά/ Μαθησιακά Υλικά (Ε.Μ.Υ.) με την προοπτική παροχής συγκεκριμένων λύσεων – προτάσεων διδασκαλίας που θα αποτελούσαν μια ευχάριστη εμπειρία και θα προκαλούσαν το ενδιαφέρον των μαθητών. Για τον λόγο αυτό ακολουθήθηκε η μεθοδολογία και τα επιμέρους βήματα μίας Έρευνας Επιστημονικού Σχεδιασμού. Κατά συνέπεια αρχικά, μέσω της σχετικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης, αναζητήθηκαν όλες οι διαφορετικές πτυχές του προβλήματος προκειμένου αυτές να γίνουν κατανοητές πριν αναζητηθούν οι κατάλληλες λύσεις. Στη συνέχεια, σε ένα καθαρά δημιουργικό στάδιο, επιχειρήθηκε η επίλυση του προβλήματος, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό πλαίσιο. Συγκεκριμένα, σχεδιάστηκε μια σειρά από οκτώ πλήρη εκπαιδευτικά σενάρια, πλαισιωμένα από συνολικά εικοσιένα προσβάσιμα χειροποίητα Ε.Μ.Υ.. Κριτήρια που οδήγησαν στην επιλογή και τον σχεδιασμό τους, πέρα από την παιδαγωγική τους αξία και την προσβασιμότητα, ήταν η ταχύτητα και η ευκολία παρασκευής τους, η προσιτότητα των υλικών και το χαμηλό κόστος τους. Μετά από το σχεδιασμό των Ε.Μ.Υ., ακολούθησε το στάδιο της ανάπτυξης τους στο οποίο και αντιμετωπίστηκαν τεχνικά ζητήματα, τα οποία δεν ήταν δυνατόν να έχουν προβλεφθεί και έπρεπε να αντιμετωπιστούν επιτόπου. Προκειμένου να επαληθευτούν οι υποθέσεις για την ικανότητα των Ε.Μ.Υ. αλλά και των προτεινόμενων εκπαιδευτικών σεναρίων να επιτύχουν του στόχους για τους οποίους δημιουργήθηκαν, τα παραπάνω σενάρια εφαρμόστηκαν σε τέσσερις μαθητές με αναπηρίες όρασης και καταγράφηκαν οι αντιδράσεις τους αλλά και η άποψη τους τόσο για την εκπαιδευτική διαδικασία όσο και για τη χρήση των Ε.Μ.Υ. ούτως ώστε να μπορέσει να αξιολογηθεί η λειτουργικότητα, η χρηστικότητα και η απόδοση τους. Στο στάδιο των συμπερασμάτων αξιολογήθηκαν τα δεδομένα που προέκυψαν από την εφαρμογή των προτάσεων διδασκαλίας, παρουσιάστηκαν τα ερευνητικά πορίσματα, ενώ αξιολογήθηκαν οι παράγοντες που συνηγορούν υπέρ της πληρότητας, της συνέπειας και της αξιοπιστίας της παρούσας έρευνας. Ένα από τα βασικότερα συμπεράσματα που προέκυψαν είναι ότι η διδασκαλία θεμάτων που αφορούν τις γεωεπιστήμες δεν θα πρέπει να αποφεύγεται σε μαθητές με αναπηρίες όρασης καθώς, πέρα από το ιδιαίτερα αυξημένο ενδιαφέρον των μαθητών για τη σχετική θεματολογία, οι προτεινόμενες εκπαιδευτικές δραστηριότητες προκάλεσαν εμφανή βελτίωση των απαντήσεων που αφορούσαν στο θεωρητικό σκέλος του γνωστικού αντικειμένου. Επιπλέον, οι μαθητές φάνηκαν να απολαμβάνουν ιδιαίτερα την εκπαιδευτική διαδικασία ενώ καταγράφηκε και η ιδιαίτερα θετική άποψη τους για το προτεινόμενο προσβάσιμο υλικό. Τέλος, τα σχετικά αποτελέσματα αλλά και αναλυτικές περιγραφές για τη δημιουργία και τη χρήση των προσβάσιμων Ε.Μ.Υ. διαχύθηκαν όχι μόνο στην ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και σε όλους όσους μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν ή να τα εφαρμόσουν στη βελτίωση των διδακτικών τους πρακτικών. Συνεπώς, οι εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής ή οι εκπαιδευτικοί που τυγχάνει στην τάξη τους να έχουν μαθητές που αντιμετωπίζουν οπτικές αναπηρίες μπορούν να εφαρμόσουν αυτούσιες τις βιωματικές δραστηριότητες που παρουσιάζονται, ενώ ενθαρρύνεται η χρήση των παραπάνω προτάσεων ως πηγή έμπνευσης που μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή παρόμοιου εκπαιδευτικού υλικού, κατασκευασμένο με απλά υλικά και μη εξειδικευμένες τεχνικές. Το υλικό αυτό μπορεί να απευθύνεται σε διαφορετικές τάξεις, ηλικίες ή και σε διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα.