Κοινωνική οικονομία και απασχόληση: η περίπτωση της Ελλάδας στη περίοδο της κρίσης

Abstract

In the following dissertation, we examine the design and implementation of employment policies through the field of Social Economy (SE). We focus on the 2010s and early 2020s, a period of long economic crisis in Greece that has had a negative impact on employment. We study in particular the contribution to the employment of the bodies of KO (Koin.S.Ep., Koi.S.PE, SynErg.), due to their targeting in the employment of groups of citizens most affected by unemployment (long-term unemployed, older workers, women and other social groups).First, we go through the basic theoretical references for the labour thus to understand the phenomena of unemployment and employment and the policies to cope them with and then we follow the evolution of perceptions about SE. The representative sample of actors and the case studies selected support us and deepen our empirical research, facilitate and complement the overview of the sector in an environment of real projects. The understanding of the theoretical and historical framework for employment and unemployment and the correlation of the bibliographic findings with the current situation in the field of SE contribute to the understanding of the institutional role of the sector in the management of employment that occupies our dissertation.We have seen that welfare and insurance reforms (e.g. England, Germany) and the urgings of Pigou, Keynes and others to better manage unemployment and wages in the first decades of the 20th century improved the position of workers. However, after the first half of the century, especially in the 1970s and 1980s, the gradual deindustrialisation of Europe created skepticism and a suspension of the "Keynesian" regulations, while new policies were sought. In this period, especially after the 80's, in which the continuous economic crises had negative impact on employment, the Social Economy is introduced in the public debate. It was part of a wider framework of institutional initiatives by European states to tackle new social crises and poverty. It contained – apart from the cooperatives - work integration enterprises and other social entities.In Greece, the negative effects of the global financial crisis of the decade of 2010 created a rapid deterioration of unemployment rates, while the chosen state administration policies did not have the expected success. In 2011, in the midst of economic and social problems, the SE sector was institutionally adopted in Greece with the law 4019/11. Despite the expectations, its regulations did not get materialized, while the next law 4430/16 for the Social and Solidarity Economy (SSE) did not correct but rather worsened the climate of confusion in society and the actors of the sector due to uncer-tainties and application failures.In our empirical research, we notice ambiguity in our interlocutors regarding the challenges in the field. The members of the SE bodies focus on the failure to implement the legislation and ask for the immediate support of the sector, while the policy makers place responsibilities on the state and in addition they expect initiatives from the civil society. However, as pointed out in our analysis, the inalienable success of SE in the rest of Europe, where employment in SE bodies ranges from 6-10% of all employees, highlights the need to take the necessary measures for the viability of the sector so to supply in employment in Greece.

Στην ακολουθούσα διατριβή, εξετάζουμε τον σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών απασχόλησης μέσω του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας (ΚΟ). Εστιάζουμε στην δεκαετία του 2010 και τις αρχές της δεκαετίας του 2020, περίοδο της μακράς οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα που είχε αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση. Μελετάμε ειδικότερα την συνεισφορά στην απασχόληση των φορέων της ΚΟ (Κοιν.Σ.Επ., Κοι.Σ.Π.Ε., ΣυνΕργ.), λόγω της στόχευσης τους στην εργασιακή ένταξη ομάδων πολιτών που πλήττονται περισσότερο από την ανεργία (μακροχρόνια άνεργοι, εργαζόμενοι προχωρημένης ηλικίας, γυναίκες και άλλες κοινωνικές ομάδες).Αρχικά, διατρέχουμε τις βασικές θεωρητικές αναφορές για την εργασία για την κατανόηση της ανεργίας ως φαινομένου, την απασχόληση και τις πολιτικές διαχείρισης της και στην συνέχεια παρακολουθούμε την εξέλιξη των αντιλήψεων για την ΚΟ. Το αντιπροσωπευτικό δείγμα δρώντων και οι μελέτες περίπτωσης που επιλέγονται στην συνέχεια, στηρίζουν και εμβαθύνουν την εμπειρική μας έρευνα, διευκολύνουν και συμπληρώνουν την επισκόπηση του τομέα, σε περιβάλλον πραγματικών εγχειρημάτων. Η κατανόηση του θεωρητικού και ιστορικού πλαισίου για την εργασία και την ανεργία και ο συσχετισμός των βιβλιογραφικών ευρημάτων με την τρέχουσα κατάσταση στον χώρο της ΚΟ συντελούν στην κατανόηση του θεσμικού ρόλου του τομέα στην διαχείριση της απασχόλησης που απασχολεί την διατριβή μας.Είδαμε ότι οι μεταρρυθμίσεις για μέτρα πρόνοιας και ασφάλισης (π.χ. Αγγλία, Γερμανία) και οι παραινέσεις των Pigou, Keynes και άλλων για καλύτερη διαχείριση της ανεργίας και των μισθών στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα βελτίωσαν την θέση των εργαζομένων. Ωστόσο μετά το πρώτο μισό του αιώνα ειδικότερα κατά τις δεκαετίες ’70 και ‘80, η σταδιακή αποβιομηχάνιση της Ευρώπης δημιούργησε σκεπτικισμό και αναστολή των «Κεϋνσιανών» ρυθμίσεων ενώ αναζητήθηκαν νέες πολιτικές. Σε αυτή την περίοδο, ειδικότερα μετά την δεκαετία ’80, στην οποία οι συνεχόμενες οικονομικές κρίσεις φέρνουν αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση, εισάγεται στον δημόσιο διάλογο η Κοινωνική Οικονομία. Περιλαμβανόταν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο θεσμικών πρωτοβουλιών από τα ευρωπαϊκά κράτη με στόχο την αντιμετώπιση των νέων κοινωνικών κρίσεων και της φτώχειας. Εκφραζόταν - εκτός των συνεταιρισμών - και από επιχειρήσεις εργασιακής ένταξης και άλλες κοινωνικές οντότητες.Στην Ελλάδα, τα αρνητικά αποτελέσματα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης της δεκαετίας του 2010 δημιουργούν ραγδαία επιδείνωση των δεικτών ανεργίας ενώ οι επιλεγόμενες πολιτικές διαχείρισης της, δεν είχαν την αναμενόμενη επιτυχία. Το 2011 εν μέσω οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων υιοθετείται θεσμικά και στην Ελλάδα ο τομέας της ΚΟ με τον νόμο 4019/11. Παρά τις προσδοκίες, οι προβλέψεις του δεν υλοποιήθηκαν, ενώ και ο επόμενος νόμος 4430/16 για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (Κ.Αλ.Ο) δεν διόρθωσε αλλά μάλλον επιδείνωσε το κλίμα σύγχυσης στην κοινωνία και τους δρώντες στον τομέα λόγω ασαφειών και αστοχιών εφαρμογής του.Κατά την εμπειρική μας έρευνα, διαπιστώνουμε αμφιγνωμία στους συνομιλητές μας αναφορικά με τις προκλήσεις στον τομέα. Τα μέλη των φορέων εστιάζονται στην αποτυχία υλοποίησης των νομοθετικών ρυθμίσεων και αιτούνται την άμεση στήριξη του τομέα, ενώ οι διαμορφωτές πολιτικής επιρρίπτουν ευθύνες στην πολιτεία, ταυτόχρονα δε αναμένουν πρωτοβουλίες από την κοινωνία των πολιτών. Όμως, όπως επισημαίνεται στην ανάλυση μας, η αναφαίρετη επιτυχημένη πορεία της ΚΟ στην υπόλοιπη Ευρώπη όπου η απασχόληση στους φορείς της ΚΟ κυμαίνεται από 6-10% επί του συνόλου των εργαζομένων, αναδεικνύει την αναγκαιότητα λήψης απαραίτητων μέτρων για την βιωσιμότητα και την προσφορά του τομέα στην απασχόληση στην Ελλάδα.