Θεωρία χρησιμότητας, ορθολογικότητα και Daniel Kahneman: μία στατιστική διερεύνηση για την Ελλάδα

Abstract

The aim of this doctoral thesis was twofold: firstly, the highlighting of the critical framework applied to the Theory of Expected Utility and the hypothesis of the Rational Person, as it developed and evolved over time and, secondly, the statistical and econometric investigation of the effect of demographics factors in the (un)Rationality of individuals and their attitude towards established business practices aimed at maximizing their profit. In this context, the Utility Theory is initially presented and analyzed, as well as the main criticisms that have been leveled at it, over time.The theoretical framework concerns the transition from Classical Theory to Neoclassical, as well as the transition from Absolute to Ordinal Utility and Expected Utility Theory. In this light, the Doctoral Dissertation focuses on the contribution of the 2002 Nobel laureate in Economics, Daniel Kahneman, which concerns, firstly, the questioning of Expected Utility Theory as an adequate analytical model of decision-making and, secondly, the development of Prospect Theory ( Prospect Theory) as an alternative model of decision making, under conditions of uncertainty.Thirdly, the work of Daniel Kahneman is presented and analyzed in relation to established standards of Justice (Fairness) that apply in society and the effect they have on the determination of prices, wages and rents. In order to empirically test the above theoretical schemes, an online survey took place between 2020-2021 in the form of an anonymous questionnaire which was distributed and answered electronically by people throughout Greece and led to a very satisfactory number of valid responses, i.e. 676 and 646 valid responses, for Prospect and Justice Theory, respectively.From the appropriate statistical and econometric treatment of the available data and the corresponding answers, very briefly it follows that: (a) the findings of Kahneman and Tversky (1979) as well as Kahneman, Knestch and Thaler (1986) are verified by our research in a very large percentage, (b) individuals tend to violate the postulates of Expected Utility Theory,(c) business practices aimed at maximizing profit as defined by Neoclassical Theory often collide with the prevailing standards of Justice, and (d) demographic factors constitute statistically significant influencing variables of both the (un)Rationality of individuals and the prevailing standards Justice, which is also the main contribution of this Doctoral Dissertation to the bibliography.Key words: Utility, rationality, justice, Kahneman, Greece

Ο στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν διττός: κατά πρώτον, η ανάδειξη του κριτικού πλαισίου που ασκήθηκε στη Θεωρία Αναμενόμενης Χρησιμότητας και στην υπόθεση του Ορθολογικού Ατόμου, όπως αυτή αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε διαχρονικά και, κατά δεύτερον, η στατιστική και οικονομετρική διερεύνηση της επίδρασης των δημογραφικών παραγόντων στην (αν)Ορθολογικότητα των ατόμων και στη στάση τους απέναντι στις καθιερωμένες πρακτικές των επιχειρήσεων που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση του κέρδους τους. Στο πλαίσιο αυτό, αρχικά παρουσιάζεται και αναλύεται η Θεωρία Χρησιμότητας καθώς και οι κυριότερες κριτικές που της ασκήθηκαν, διαχρονικά. Το θεωρητικό πλαίσιο αφορά στη μετάβαση από την Κλασική Θεωρία στη Νεοκλασική, καθώς και τη μετάβαση από την Απόλυτη στην Τακτική Χρησιμότητα και τη Θεωρία Αναμενόμενης Χρησιμότητας. Υπό αυτό το πρίσμα, η Διδακτορική Διατριβή εστιάζει στη συνεισφορά του κατόχου Νόμπελ στα Οικονομικά, το 2002, Daniel Kahneman, που αφορά, πρώτον, στην αμφισβήτηση της Θεωρίας Αναμενόμενης Χρησιμότητας ως επαρκές αναλυτικό υπόδειγμα λήψης αποφάσεων και, δεύτερον, στην ανάπτυξη της Θεωρίας Προοπτικής (Prospect Theory) ως ένα εναλλακτικό υπόδειγμα λήψης αποφάσεων, υπό συνθήκες αβεβαιότητας. Τρίτον, παρουσιάζεται και αναλύεται το έργο του Daniel Kahneman σε σχέση με τα καθιερωμένα πρότυπα Δικαιοσύνης (Fairness) που ισχύουν στην κοινωνία και την επίδραση που αυτά έχουν στον καθορισμό των τιμών, των μισθών και των ενοικίων. Προκειμένου να ελεγχθούν εμπειρικά τα παραπάνω θεωρητικά σχήματα, έλαβε χώρα διαδικτυακή έρευνα μεταξύ 2020-2021 με τη μορφή ανώνυμου ερωτηματολογίου το οποίο διανεμήθηκε και απαντήθηκε ηλεκτρονικά από άτομα σε όλη την Ελλάδα και οδήγησε σε πολύ ικανοποιητικό πλήθος έγκυρων απαντήσεων, ήτοι 676 και 646 έγκυρες απαντήσεις, για τη Θεωρία Προοπτικής και Δικαιοσύνης, αντίστοιχα. Από την κατάλληλη στατιστική και οικονομετρική επεξεργασία των διαθέσιμων στοιχείων και των αντίστοιχων απαντήσεων, πολύ συνοπτικά προκύπτει ότι: (α) τα ευρήματα των Kahneman και Tversky (1979) καθώς και των Kahneman, Knestch και Thaler (1986) επαληθεύονται από την έρευνά μας σε πολύ μεγάλο ποσοστό, (β) τα άτομα παρουσιάζουν την τάση να παραβιάζουν τα αξιώματα της Θεωρίας Αναμενόμενης Χρησιμότητας, (γ) οι επιχειρησιακές πρακτικές που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση του κέρδους όπως ορίζει η Νεοκλασική Θεωρία συχνά προσκρούουν στα διαδεδομένα πρότυπα Δικαιοσύνης, και (δ) οι δημογραφικοί παράγοντες συνιστούν μεταβλητές στατιστικά σημαντικού επηρεασμού τόσο της (αν)Ορθολογικότητας των ατόμων, όσο και των διαδεδομένων προτύπων Δικαιοσύνης, κάτι που αποτελεί και τη βασική συνεισφορά της εν λόγω Διδακτορικής Διατριβής στη βιβλιογραφία. Λέξεις κλειδιά: Χρησιμότητα, ορθολογικότητα, δικαιοσύνη, Kahneman, Ελλάδα