Διερεύνηση της ποιότητας υπηρεσιών ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και η σχέση της με την ποιότητα ζωής μαθητών με νοητική αναπηρία

Abstract

The purpose of this study was to investigate the quality of vocational education services provided to students with intellectual disabilities by special vocational education and examine the relationship between the quality of these services and the quality of life of students. In particular, the present study approached conceptually and functionally the concept of service quality of special vocational education and examine its level based on the perceptions and experiences of students with intellectual disabilities as service recipients. In addition, students’ quality of life and their satisfaction with life were examined and correlations with the service quality of special vocational education were explored. The research methodology was based on the principles of the participatory model, according to which students with intellectual disabilities were actively involved in the processes of constructing and linguistically adapting the research instruments. The methodological design involved two phases. In the first phase, the sampling frame was mapped and the research tools were developed and linguistically adapted through the usage of a relative literature review and the implementation of focus groups, individual interviews and a pilot study. The second phase involved data collection by administering the ‘Special Vocational Education Service Quality Scale’, the ‘Quality of Life for Students with Disability Questionnaire’ and the ‘Satisfaction with Life Scale-Adaptation’. All three questionnaires were administered via individual structured interviews by the researcher. In this phase, statistical analyses of the data were also conducted including the examination of the reliability and structural validity of the questionnaires. The sample consisted of 131 students with intellectual disabilities, aged 16 to 35 years (Μ = 20.95, SD = 4.33) -70 men (53.43%) and 61 women (46.57%)- who attended 20 different special vocational education schools in three regions of the country.According to the research findings, the three instruments show satisfactory reliability and structural validity. The multifactorial structure of the Special Vocational Education Service Quality Scale was supported with five factors namely: Responsiveness, Surroundings, Personalization, Training and Facilities adequacy. Also, in accordance with the literature, a multifactorial structure of the Quality of Life for Students with Disability Questionnaire emerged consisting of three factors: Emotional well-being, Self-determination and Satisfaction from school life. The Satisfaction with Life Scale-Adaptation uni-dimensionality was also supported, in line with previous research findings. Based on the findings, students with intellectual disabilities attending special vocational education schools rated the quality of services they receive, their quality of life as students and their satisfaction with life as medium to high. In addition, the special vocational education service quality and the quality of life of students were positively correlated. The rates were lower in Training and Self-Determination, raising concerns about the adequacy of the nature and content of vocational practicum involved in special vocational education as well as the lack of adequate training the students receive in terms of the development and enhancement of self-determination and decision-making skills.The findings highlight the need to focus on the area of vocational education and develop systematic monitoring and evaluation systems for the quality of the relevant services. The research tools of the current study can be used for monitoring and/or evaluation purposes, especially when vocational training programs are implemented. The implementation of self-determination skills-development programs and the intensification of the structural support for internships, apprenticeships and the transition to the work environment are suggested as some of the lost keys to inclusion.

Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση της ποιότητας των υπηρεσιών επαγγελματικής εκπαίδευσης που παρέχονται από ειδικές σχολικές δομές δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης σε μαθητές με νοητική αναπηρία και η εξέταση της σχέσης της ποιότητας αυτών των υπηρεσιών με την ποιότητα ζωής των μαθητών. Ειδικότερα, και με σκόπιμο προσανατολισμό την ανάδειξη του λόγου των μαθητών με νοητική αναπηρία, η έρευνα επεδίωξε να προσεγγίσει εννοιολογικά και λειτουργικά την ποιότητα υπηρεσιών ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και να εξετάσει το επίπεδό της με βάση τις αντιλήψεις των ίδιων των μαθητών ως ληπτών των υπηρεσιών. Επιπλέον, εκτιμήθηκε το επίπεδο της ποιότητας ζωής των μαθητών και η ικανοποίησή τους από τη ζωή και αναζητήθηκαν συσχετίσεις με τη ποιότητα υπηρεσιών ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης.Τόσο η ποιότητα των υπηρεσιών ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης όσο και η ποιότητα ζωής των μαθητών με αναπηρία αποτελούν ανεξερεύνητα πεδία τα οποία δεν έχουν μελετηθεί δεόντως. Ωστόσο, η συμβολή της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην επαγγελματική ένταξη, ο ελληνικός μονόδρομος της ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης για την ανάπτυξη εργασιακών δεξιοτήτων από μαθητές με αναπηρία, και οι σχέσεις της ποιότητας ζωής με την κοινωνική ένταξη καθιστούν την έρευνα σε αυτά τα πεδία απαραίτητη λόγω των επιστημονικών και κοινωνικών της προεκτάσεων. Η μεθοδολογία της έρευνας ακολούθησε το συμμετοχικό μοντέλο, στο πλαίσιο του οποίου μαθητές με νοητική αναπηρία συμμετείχαν ενεργά στις διεργασίες κατασκευής και γλωσσικής προσαρμογής των ερευνητικών εργαλείων. Ο μεθοδολογικός σχεδιασμός δομήθηκε σε δύο φάσεις. Κατά την πρώτη φάση πραγματοποιήθηκε η καταγραφή του δειγματοληπτικού πλαισίου και η ανάπτυξη και γλωσσική προσαρμογή των ερευνητικών εργαλείων, μέσω διερευνητικής μελέτης, ομάδων εστίασης, ατομικών συνεντεύξεων και πιλοτικής χορήγησης των εργαλείων. Κατά τη δεύτερη φάση πραγματοποιήθηκε η συλλογή των δεδομένων μέσω δομημένων ατομικών συνεντεύξεων κατά τις οποίες χορηγήθηκαν τα ερευνητικά εργαλεία, η Κλίμακα Ποιότητας Υπηρεσιών Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, το Ερωτηματολόγιο Ποιότητας Ζωής Μαθητών με Αναπηρία και η Κλίμακα Ποιότητας Ζωής-Προσαρμογή. Επίσης σε αυτήν τη φάση έγιναν οι στατιστικές αναλύσεις συμπεριλαμβανομένων του ελέγχου αξιοπιστίας και δομικής εγκυρότητας των ερωτηματολογίων.Στο δείγμα συμμετείχαν 131 μαθητές με νοητική αναπηρία, ηλικίας 16 έως 35 ετών (ΜΟ = 20.95, ΤΑ = 4.33) -εκ των οποίων οι 70 (53.43%) ήταν άνδρες και οι 61 (46.57%) ήταν γυναίκες- που φοιτούσαν σε 20 διαφορετικές δομές ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης τριών Περιφερειών της χώρας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας τα τρία εργαλεία παρουσιάζουν ικανοποιητική αξιοπιστία και δομική εγκυρότητα. Υποστηρίχθηκε η πολυπαραγοντική δομή της Ποιότητας Υπηρεσιών Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, με πέντε παράγοντες: την Ανταπόκριση, τον Περιβάλλοντα χώρο, την Εξατομίκευση, την Κατάρτιση και την Επάρκεια Εγκαταστάσεων. Επίσης σε συμφωνία με την ερευνητική βιβλιογραφία προέκυψε πολυπαραγοντική δομή της Ποιότητας Ζωής Μαθητών με Αναπηρία, με τρεις παράγοντες: Συναισθηματική ευημερία, Αυτοπροσδιορισμός και Ικανοποίηση από τη σχολική ζωή. Ακόμη υποστηρίχθηκε η μονοπαραγοντικότητα της Κλίμακας Ικανοποίησης από τη Ζωή-Προσαρμογή, σε συνέπεια με άλλες έρευνες. Με βάση τα ευρήματα, οι μαθητές με νοητική αναπηρία που φοιτούν σε δομές ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης αξιολόγησαν ως μέτρια προς υψηλή την ποιότητα των υπηρεσιών που λαμβάνουν, την ποιότητα ζωής τους ως μαθητές και την ικανοποίησή τους από τη ζωή. Επιπλέον, προέκυψε στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ της ποιότητας υπηρεσιών ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και της ποιότητας ζωής των μαθητών. Χαμηλότερα επίπεδα προέκυψαν στην Κατάρτιση και τον Αυτοπροσδιορισμό προκαλώντας προβληματισμό για το ενδεχομένως ανεπαρκές πρακτικό και επαγγελματικό περιεχόμενο της ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης καθώς επίσης και για πιθανά ελλείμματα στην εκπαίδευση των μαθητών με νοητική αναπηρία σε δεξιότητες αυτοδιάθεσης και λήψης αποφάσεων.Τα πορίσματα συζητούνται ως προς την ανάγκη εστίασης του ερευνητικού φακού στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και στην ανάπτυξη μηχανισμών συστηματικής παρακολούθησης και εκτίμησης της ποιότητας των σχετικών υπηρεσιών. Τα ερευνητικά εργαλεία μπορούν να αξιοποιηθούν κατά την αξιολόγηση εκπαιδευτικών παρεμβάσεων προς αυτήν την κατεύθυνση. Η εφαρμογή προγραμμάτων ενίσχυσης των δεξιοτήτων που σχετίζονται με τον αυτοπροσδιορισμό και η εντατικοποίηση της δομικής υποστήριξης των θεσμών της πρακτικής άσκησης, της μαθητείας και της μετάβασης στο εργασιακό περιβάλλον προτείνονται ως κάποια από τα χαμένα κλειδιά της ένταξης.