Προβλήματα συγκρότησης και κριτικής της συνείδησης στο κεφάλαιο του Marx

Abstract

In the present research, a political-theoretical examination is attempted in the eminently mature Marxian work, the Capital. The central problem of the research is the investigation of aspects on the question of the possibility of forming a revolutionary consciousness of the labor subject in the first volume of the Capital. Marx, following the developments of Kant and Hegel from his first texts, leads to the manuscripts known as German Ideology in a (materialistic) conception that considers the productive forces and their development as the key factor of socialization in history. A closer examination of this Marxian conception, however, we consider to have as a privileged place of inquiry Capital: here the analysis of economic categories can be approached simultaneously as an analysis that delimits forms of consciousness, as economic categories are considered by Marx to be "forms of thought which are socially valid, and therefore objective for the relations of production".The present work at first set as a goal to investigate problems related to the formation and critique of consciousness in Marx's Capital in general. This led to the study of the main body of the Capital together with the relevant literature. The problem of consciousness on the one hand concerned a large part of Marxian analysis through the reconstruction of his texts but on the other hand, and given the enormous range, it was decided to limit this problem to individual topics. Therefore, from the study of the relevant literature and in the process of concretizing the question, the problem of the possibility of establishing a revolutionary consciousness in Marx's magnum opus arose. To do so, we examined the way the labor subject was formed and involved in the capitalist production process. This takes place in two parts, each of which is divided into two chapters. The main position that is defended is the following: in the production process of capital itself, in the analyzes of the production of absolute and relative surplus-value, it is possible to reconstruct a problematic, which connects the development of the labor subject's consciousness with the movement of the Marxian exhibition, which directed towards the possibility of breaking into the capitalist form. This means, however, that a systematic line of development of the labor subject can be identified in these analyzes, which moves in parallel with the development of the real subject of the capitalist process, that is, of capital.

Στην παρούσα έρευνα επιχειρείται μια πολιτική – θεωρητική εξέταση στο κατ’ εξοχήν ώριμο μαρξικό έργο, το Κεφάλαιο. Κεντρική προβληματική της έρευνας είναι η διερεύνηση πτυχών σχετικά με το ζήτημα της δυνατότητας συγκρότησης επαναστατικής συνείδησης του εργασιακού υποκειμένου στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου. Ο Marx, παρακολουθώντας τις αναπτύξεις των Kant και Hegel από τα πρώτα του κείμενα, οδηγείται στα χειρόγραφα που έγιναν γνωστά με τον τίτλο Γερμανική Ιδεολογία σε μια (υλιστική) αντίληψη που θεωρεί ως βασικό παράγοντα κοινωνικοποίησης στην ιστορία τις παραγωγικές δυνάμεις και την ανάπτυξή τους. Η εγγύτερη όμως εξέταση αυτής της μαρξικής αντίληψης θεωρούμε ότι έχει σαν προνομιακό τόπο διερεύνησης το Κεφάλαιο: εδώ η ανάλυση των οικονομικών κατηγοριών μπορεί να προσεγγιστεί ταυτόχρονα ως ανάλυση που οριοθετεί μορφές συνείδησης, καθώς οι οικονομικές κατηγορίες θεωρούνται από τον Marx ως «κοινωνικά ισχύουσες, δηλαδή αντικειμενικές νοητικές μορφές των σχέσεων παραγωγής».Η παρούσα εργασία έθεσε σαν στόχο να διερευνήσει προβλήματα που σχετίζονται με τη συγκρότηση και την κριτική της συνείδησης στο Κεφάλαιο του Μαρξ εν γένει. Κάτι τέτοιο οδήγησε στην μελέτη του κυρίως σώματος του Κεφαλαίου από κοινού με τη σχετική βιβλιογραφία. Η προβληματική της συνείδησης αφενός αφορούσε ένα μεγάλο τμήμα της μαρξικής ανάλυσης μέσα από την ανακατασκευή των κειμένων αφετέρου όμως, και με δεδομένο το τεράστιο εύρος, αποφασίστηκε ο περιορισμός σε επιμέρους θεματικές αυτής της προβληματικής. Ως εκ τούτου, από την μελέτη της συναφούς βιβλιογραφίας και στην διαδικασία συγκεκριμενοποίησης του ερωτήματος ανέκυψε η προβληματική της δυνατότητας θεμελίωσης επαναστατικής συνείδησης στο magnum opus του Marx. Για την υποστήριξη αυτής της δυνατότητας παρακολουθήσαμε τον τρόπο συγκρότησης και εμπλοκής του εργασιακού υποκειμένου στην κεφαλαιοκρατική διαδικασία παραγωγής. Αυτό λαμβάνει χώρα σε δύο μέρη (ένα για κάθε μορφή άντλησης υπεραξίας), το καθένα από τα οποία χωρίζεται σε δύο κεφάλαια. Η βασική θέση που υποστηρίζεται είναι η εξής: στην καθαυτό παραγωγική διαδικασία του κεφαλαίου, στις αναλύσεις για την παραγωγή της απόλυτης και της σχετικής υπεραξίας, είναι δυνατή η ανακατασκευή μιας προβληματικής, που συνδέει την ανάπτυξη της συνείδησης του εργασιακού υποκειμένου με την κίνηση της μαρξικής έκθεσης που κατευθύνεται προς τη δυνατότητα διάρρηξης της κεφαλαιοκρατικής μορφής. Αυτό σημαίνει όμως ότι μπορεί να εντοπιστεί σε αυτές τις αναλύσεις μια συστηματική γραμμή ανάπτυξης του εργασιακού υποκειμένου, που κινείται παράλληλα προς την ανάπτυξη του πραγματικού υποκειμένου της κεφαλαιοκρατικής διαδικασίας, δηλαδή του κεφαλαίου.