Θέατρο και οικονομία: το ζήτημα του άκοπου πλουτισμού: ιδιαιτερότητες και παθογένειες της ελληνικής οικονομικής και κοινωνικής ζωής, μέσα από τη δραματουργία της περιόδου 1830-1914

Abstract

The main objective of this doctoral dissertation is to describe how drama of the 19th and early 20th centuries captured, articulated and dramatized the perennial tendency among Greek people to engage in effortless enrichment through financial fraud, speculation, illicit donations, gambling and the like. Our analysis shows that the vast majority of theatrical scripts, where effortless enrichment is present in some form or another, were overwhelmingly critical of such practices; nevertheless, enrichment via legitimate means, such as hard work, is praised and encouraged in these same plays. This not only reflects Greek societal mores of the time but also, and crucially, peoples’ fears and anxiety about concurrent rapid social and economic transformations taking place in Greece and beyond. Overall, this body of theatrical work offers us a unique view of the economic, social and political conventions and controversies prevailing in Greece at the time, which ultimately gave birth and shape to the first Greek bourgeoisie.

Ο κύριος σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η ανάδειξη της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα και συγκεκριμένα της επιδίωξης του άκοπου πλουτισμού της ελληνικής κοινωνίας, μέσα από τη δραματουργία της περιόδου 1830-1914. Συγκεκριμένα, μέσα από τα εννέα κεφάλαια της διατριβής επιχειρείται μια ανάλυση των φαινομένων του άκοπου πλουτισμού μέσω οικονομικής απάτης, νόμιμης και παράτυπης κερδοσκοπίας (χρηματιστηρίου-τοκογλυφίας), εύρεσης θησαυρού, λήψης χρηματικής δωρεάς, λαχείου, κληρονομιάς και προικοθηρίας, καθώς και η σύνδεσή τους με τη δραματουργική παραγωγή της εποχής. Από την μελέτη και ανάλυση των φαινομένων του άκοπου πλουτισμού της υπό εξέταση εποχής, σε συνάρτηση με το corpus των θεατρικών έργων, διαπιστώθηκε ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των έργων, ο άκοπος πλουτισμός όχι μόνον καταδικάζεται, αλλά συχνά αφορίζεται και δαιμονοποιείται· ταυτόχρονα όμως τα έργα αναδεικνύουν και τη σημασία του πλουτισμού μέσω του μόχθου και της σκληρής εργασίας. Όπως δείξαμε, αυτός ο καθολικός αφορισμός του άκοπου πλουτισμού και η ανάδειξη της αξίας της εργασίας δεν σκιαγραφούν μόνον τα συντηρητικά ήθη της εποχής, αλλά επιπλέον εκφράζουν τη διάχυτη αγωνία για τους ραγδαία εξελισσόμενους κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η πρωτότυπη ελληνική δραματουργία της εποχής, αλλά ως ένα βαθμό και η ξένη δραματουργία που μεταφράστηκε και παραφράστηκε για να ταιριάζει στις ανάγκες της ελληνικής σκηνής αντικατοπτρίζουν, μέσα από τις συμβάσεις της τέχνης, την οικονομική, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν και τις κοινωνικές διαμάχες γύρω από τη δημιουργία της ελληνικής αστικής τάξης.