Το "σχέδιο πόλεως" και η ανάπτυξη των ελληνικών αστικών κέντρων

Abstract

The aim of this dissertation is to explore, through theoretical review, applied analysis and evaluation, the role of institutional urban planning in the spatial development of medium-sized Greek urban centers and more specific to define the role of the "City Plan" (Sxedio Poleos) in this process. In addition, it aims to clarify the impact and contribution of urban plans as well as the various state interventions in the evolutionary process and development of the urban space. The Greek cities of Kavala, Ioannina, Larissa, Volos, Patras, Kalamata and Heraklion are the selected case studies. Two distinct sections forms the dissertation. The first section puts the main research question and it documents conceptual and theoretical issues, that concern the urban planning and development, and it defines the theoretical framework on which the second section will be based on. In particular, the first chapter includes a bibliographic review of the phenomenon of urban sprawl and enlargement. The second chapter deals with a comparative approach to the structure and manner of spatial planning in selected European countries: England, France, Denmark, Italy, Poland and Greece, which were selected – based on bibliographic references - as key examples of spatial planning policies currently being applied in Europe. The third chapter focuses on the historical and political evolution of Greek urban planning process. It also analyzes/presents the main Laws and Acts affected the evolution and development of Greek urban space. This approach is based on indirect temporal data such as population development, historical facts, etc. The fourth chapter concerns the applied research and specifically deals with the role of the official City Plan in medium-sized Greek urban agglomerations’ spatial development and expansion. The case studies are Functional Urban Areas (FUA), from the European initiative of Copernicus Urban Atlas, and more specific the FUA of Kavala, Ioannina, Larissa, Volos, Patras, Kalamata and Heraklion. The analysis refers to four time periods 1945, 1975, 2006 and 2018 based on the data availability and temporal balanced. The analysis uses a large volume of compatible geodata sets and other spatial databases, created for this scope, in a temporal basis, as background material concerning all above urban agglomerations and the evolution of their space. Additionally, and in order to properly support the research process, we indexed and organized in a systematic way all the institutional framework (Law and Acts) and the cities’ official plans for a time period of more than 80 years. The dissertation concludes with a comparative presentation and evaluation of the applied research findings as well as raises questions for future research.

Η διδακτορική διατριβή αφορά στη διερεύνηση, θεωρητική επισκόπηση, ανάλυση και αξιολόγηση του ρόλου του θεσμικού πολεοδομικού σχεδιασμού στην ανάπτυξη των μεσαίου μεγέθους Ελληνικών αστικών κέντρων και του ρόλου του «Σχεδίου Πόλεως» στην διαμόρφωση της σημερινής δομής και μορφής τους. Επιπρόσθετα, στοχεύει στη διερεύνηση της επίδρασης και της συμβολής των πολεοδομικών σχεδίων καθώς και των διαφόρων παρεμβάσεων στην εξελικτική διαδικασία και ανάπτυξη του αστικού χώρου. Ως πόλεις μελέτης επιλέχθηκαν οι πόλεις Καβάλα, Ιωάννινα, Λάρισα, Βόλος, Πάτρα, Καλαμάτα και Ηράκλειο. Η διατριβή χωρίζεται σε δύο διακριτές ενότητες. Η πρώτη ενότητα ασχολείται με την βιβλιογραφική τεκμηρίωση θεμάτων και προβληματικών που αφορούν αφενός τον πολεοδομικό σχεδιασμό και αφετέρου την αστική ανάπτυξη καθώς επίσης και προσδιορίζει το θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο θα αναπτυχθεί η δεύτερη ενότητα. Συγκεκριμένα, το πρώτο κεφάλαιο κάνει μια βιβλιογραφική ανασκόπηση στο φαινόμενο της αστικής εξάπλωσης και μεγέθυνσης. Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται, με τη συγκριτική προσέγγιση, την δομή και τον τρόπο άσκησης του χωρικού σχεδιασμού σε επιλεγμένες χώρες της Ευρώπης (Αγγλία, Γαλλία, Δανία, Ιταλία, Πολωνία και Ελλάδα) οι οποίες επιλέχτηκαν βιβλιογραφικά ώστε να αποτελούν βασικά παραδείγματα των πολιτικών χωρικού σχεδιασμού που ασκούνται αυτήν την στιγμή στην Ευρώπη. Το τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην Ελλάδα και στο πως ο πολεοδομικός σχεδιασμός μέσα από τα ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα εξελίχθηκε. Επίσης αναλύει τους βασικούς νόμους μέσα από τους οποίους εξελίχθηκε και αναπτύχθηκε ο Ελληνικός αστικός χώρος. Η μελέτη βασίστηκε και σε δευτερογενή δεδομένα όπως η πληθυσμιακή εξέλιξη και τα ιστορικά γεγονότα τα οποία ώθησαν την πολιτεία να αναπτύξει ή να εξελίξει την νομοθεσία που ρυθμίζει τον αστικό χώρο και την ανάπτυξή του. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται πρωτογενής έρευνα η οποία ασχολείται με τον ρόλο που διαδραμάτισε το εγκεκριμένο Σχέδιο Πόλεως στα μεσαίου μεγέθους ελληνικά αστικά κέντρα που περιλαμβάνονται στην πρωτοβουλία του Copernicus Urban Atlas, και συγκεκριμένα στα αστικά συγκροτήματα: της Καβάλας, των Ιωαννίνων, της Λάρισας, του Βόλου, της Πάτρας, της Καλαμάτας και του Ηρακλείου. Η έρευνα επικεντρώνεται σε τέσσερις χρονικές τομές 1945, 1975, 2006 και 2018 με σκοπό την διαχρονική εξέταση του ρόλου του Σχεδίου Πόλεως και με στόχο τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης και συγκρίσιμης εικόνας. Μέσα από τη δημιουργία νέων και την χρήση/προσαρμογή ήδη υπαρχόντων γεωσυνόλων σε συνδυασμό με την μελέτη δορυφορικών εικόνων και αεροφωτογραφιών δημιουργήθηκε ένας μεγάλος όγκος συμβατών γεωσυνόλων και χωρικών βάσεων δεδομένων, σε διαχρονική βάση, ως υλικό υποβάθρου για τις ανάγκες της έρευνας και που αφορά όλα τα παραπάνω αστικά κέντρα. Επίσης γίνεται εκτενής ανάλυση του θεσμικού πλαισίου ανάπτυξης του χώρου κάθε πόλης για περίοδο μεγαλύτερη των 80 ετών. Η μη επιλογή των πόλεων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης έγινε εσκεμμένα αφενός λόγω μεγέθους και αφετέρου λόγω του διαφορετικού τρόπου που αυτές αντιμετωπίζονται από την πολεοδομική νομοθεσία.