Αστικοί μετασχηματισμοί στην εποχή της κρίσης, με αφορμή τις μεταλλαγές των δραστηριότητων και των πολεοδομικών πολιτικών στον Ελαιώνα της Αθήνας

Abstract

The research on and understanding of the urban transformations during the last decades along with their relevance to urban policies and regeneration strategies constitute the core of this dissertation's hypothesis. Mixed / combined research methods are adopted while "case study" has an exceptional role, as a field of deeper understanding of mechanisms, correlations and complex practices. Eleonas of Athens is the case study and the research focuses on the period after the mid 70s until 2011. Eleonas occupies a strategic position in the Attica basin, between Athens and the port of Piraeus. During all the phases of its evolution, the area has been an essential productive resource for the city of Athens. Furthermore, it was under discussion as a place "in crisis" and eas designed as one of the two poles of an emblematic double regenaration project, in Votanikos and Alexandras Avenue. The main directions of the post-war development determined the area 's profile as the industrial backyard of Athens. During the following years the backyard's content was enriched through tertiarisation processes, including the expansion of logistics and haulage companies, FIRE services, large scale retail and amusement developments. The recent crisis affected Eleonas as existing trends regarding population poverty, employment reduction, firms closures and de-industrialisation intensified. The dissertation chapter structure attempts to highlight the methodological approach and the research process during which theory is connected to both quantitative and qualitative documentation and the chapters reflect the steps as well as the axes of the research process. Eleonas is introduced as the research field through the example of a particular part of it, which reveals indicative issues for further development. Subsequently follow the analysis of the institutional planning framework in Greece and international "good practices" focusing on UK experience. In a second part of the thesis, the research results for the whole area of Eleonas are being presented to end up with the discussion of conclusions. The concept of genealogy is emerging as a key point in order to explore and understand the relationship between crises and space. It is related to the crises of capitalism, their interrelations and their connection to spatial matters, while at the same time genealogy refers to variety of fields and practices regarding the problematic dimensions of the spatial planning system and its priorities adopted in Greece during the recent decades.

Στον πυρήνα της προβληματικής της διατριβής βρίσκονται η διερεύνηση και η δυνατότητα κατανόησης των αστικών μετασχηματισμών της σύγχρονης εποχής καθώς και η σχέση τους με τις πολιτικές για τον αστικό χώρο και τις αναπλάσεις. Για τη διερεύνηση των ερωτημάτων χρησιμοποιούνται μεικτές μέθοδοι έρευνας μεταξύ των οποίων κεντρικό ρόλο έχει η "μελέτη περίπτωσης", ως πεδίο εμβάθυνσης στην κατανόηση μηχανισμών, συσχετίσεων και σύνθετων πρακτικών. Μελέτη περίπτωσης αποτελεί ο Ελαιώνας της Αθήνας και η έρευνα εστιάζει στην εποχή μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1970 έως to 2011. Η περιοχή του Ελαιώνα έχει στρατηγική θέση στο λεκανοπέδιο της Αττικής, ανάμεσα στην Αθήνα και τον Πειραιά. Σε όλες τις φάσεις εξέλιξής της, αποτελεί έναν ουσιώδη πόρο του παραγωγικού δυναμικού της Αθήνας. Επιπλέον, συζητήθηκε και μελετήθηκε στο παρελθόν ως ένας χώρος σε κρίση και σχεδιάστηκε ως χώρος υποδοχής της διπλής ανάπλασης Βοτανικού - Λ. Αλεξάνδρας. Οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές της μεταπολεμικής ανάπτυξης (1950-1974) ήταν καθοριστικές για την εξέλιξή της και τη διαμόρφωση της «πίσω αυλής» για την πόλη της Αθήνας. Το περιεχόμενο της «πίσω αυλής» εμπλουτίστηκε στα χρόνια που ακολούθησαν. Η τριτογενοποίηση επήλθε ως αποτέλεσμα της διεύρυνσης των χρήσεων μεταφορών και αποθήκευσης και εν συνεχεία με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων υπηρεσιών - γραφείων και μεγάλων εγκαταστάσεων εμπορίου - ψυχαγωγίας. Η πρόσφατη κρίση επέδρασε στον Ελαιώνα εντείνοντας προϋπάρχουσες τάσεις. Κύρια αποτελέσματα η φτωχοποίηση του πληθυσμού, η μείωση της απασχόλησης, η συνέχιση της αποβιομηχάνισης και του κλεισίματος επιχειρήσεων. Η δομή των κεφαλαίων της διατριβής επιχειρεί να αποδώσει τη μεθοδολογική θεώρηση και μια ερευνητική πορεία κατά την οποία η θεωρία διαπλέκεται με την ποσοτική και ποιοτική τεκμηρίωση στα επιμέρους κεφάλαια, τα οποία συγκροτούν ενότητες (και τα βήματα) της ερευνητικής αναζήτησης. Ο Ελαιώνας «συστήνεται» ως το πεδίο της έρευνας, μέσα από το παράδειγμα ενός εντοπισμένου τμήματός του, το οποίο υπαινίσσεται τα θέματα που θα αναπτυχθούν στη συνέχεια. Ύστερα ερευνάται το θεσμικό πλαίσιο του σχεδιασμού που σχετίζεται με τον Ελαιώνα και γίνεται εμβάθυνση σε παραδείγματα της διεθνούς εμπειρίας, τα οποία και ο εγχώριος σχεδιασμός επικαλείται ως καλές πρακτικές. Στο τέλος παρουσιάζεται η έρευνα για το σύνολο της περιοχής του Ελαιώνα και τα συμπεράσματα της διατριβής. Η έννοια της γενεαλογίας αναδεικνύεται ως κεντρικής σημασίας για τη διερεύνηση και κατανόηση της σχέση των κρίσεων με τον χώρο. Σχετίζεται ευρύτερα με τις κρίσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, τις σχέσεις μεταξύ τους αλλά και με τον χώρο ειδικότερα. Παραπέμπει ταυτοχρόνως και σε πληθώρα πεδίων και πρακτικών, προβληματικών διαστάσεων του όλου συστήματος σχεδιασμού και των προτεραιοτήτων που υιοθετήθηκαν στην Ελλάδα στις πρόσφατες δεκαετίες.