Η εξέλιξη της χειρουργικής στην Ελλάδα μέσα από κείμενα παλαίτυπων του 19ου αιώνα

Abstract

The rapid scientific advancement, that took place during the 19th century, triggered the development of modern Medicine. Surgery, integral part of Medicine, followed these swift evolutions. The main means of disseminating new scientific knowledge were medical textbooks of the time either translations of foreign ones or original works. The aim of this thesis is to follow the evolution of Surgery through the systematic recording and analysis of the early Greek medical editions of Surgery concerning the period of the 19th century. Surgery included almost all current surgical specialties. Textbooks of Ophthalmology, Obstetrics and Gynecology were excluded from our study, as these specific specialties have been detached from the wider surgical branch. Furthermore, textbooks of Anesthesiology and reprints of books of ancient authors were excluded, while from Anatomy and Physiology textbooks only those referring to applied surgical Anatomy and Physiology were included. The collection of the material we used was based on bibliographic sources covering that specific period of time and was carried out either with autopsy or through the digital collections of the main Greek libraries. Prefaces, introductory notes and contents were the subject of study and analysis as they represent a major source of conclusions regarding the evolutionary course of Surgery in Greece during the 19th century. The establishment of the School of Medicine of the National University of Athens in 1836, indicated the need for educational textbooks. These needs were met with translations of foreign language textbooks, with the creation of compilations as well as the writing of original works comparable to the corresponding foreign ones. Referring to textbooks, in addition to the encountered socioeconomic difficulties, they highlighted the existing lack of medical terminology that led to the gradual creation of the Greek medical one. Rigorous study of the early Greek medical editions of Surgery has contributed to the gradual development of medical specialization with the performance of more complex and specialized operations. Though, medical specialization must not be confused with the development of medical specialties, which took place during the 20th century. Surgical instruments served as the main tools in surgical practice as well as in teaching Surgery. The advances in medical technology allowed a more effective treatment of bleeding. Finally, the discovery of anesthesia and improvement in the field of surgical antisepsis broke new ground for Greek surgeons, who fully adopted these evolutions in their practice.Greek surgical editions of the 19th century constitute a key tool for studying the evolution of Surgery in Greece, a parallel course to that of other countries of the European West.

Η ραγδαία επιστημονική πρόοδος που παρατηρήθηκε το 19ο αιώνα αποτέλεσε το έναυσμα για την ανάπτυξη της σύγχρονης Ιατρικής. Η Χειρουργική, αναπόσπαστο κομμάτι της Ιατρικής, ακολούθησε αυτές τις αλματώδεις εξελίξεις. Βασικό μέσο για τη διάδοση της νέας επιστημονικής γνώσης υπήρξαν τα συγγράμματα Ιατρικής της εποχής, είτε μεταφράσεις αντίστοιχων ξενόγλωσσων είτε πρωτότυπα. Αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι η παρακολούθηση της εξέλιξης της Χειρουργικής μέσα από τη συστηματική καταγραφή και ανάλυση των ιατρικών παλαιτύπων Χειρουργικής, που καλύπτουν την περίοδο του 19ου αιώνα. Ο κλάδος της Χειρουργικής περιελάμβανε το σύνολο σχεδόν των σημερινών χειρουργικών ειδικοτήτων. Από τη μελέτη μας εξαιρέθηκαν εγχειρίδια Οφθαλμολογίας, Μαιευτικής και Γυναικολογίας, καθώς οι συγκεκριμένες ειδικότητες είχαν συγγραφικά αποσπαστεί από τον ευρύτερο χειρουργικό τομέα. Επίσης, εξαιρέθηκαν βιβλία Αναισθησιολογίας και ανατυπώσεις αρχαίων συγγραφέων, ενώ από τα βιβλία Ανατομίας και Φυσιολογίας συμπεριλήφθησαν μόνο όσα αναφέρονταν στην εφαρμοσμένη Χειρουργική Ανατομία και Φυσιολογία. Η αναζήτηση και η συλλογή του υλικού στηρίχτηκε στις βιβλιογραφικές πηγές που καλύπτουν τη συγκεκριμένη περίοδο και έγινε είτε εξ αυτοψίας είτε μέσω των ψηφιοποιημένων συλλογών που διαθέτουν οι μεγάλες βιβλιοθήκες της χώρας. Οι πρόλογοι, τα εισαγωγικά σημειώματα και τα περιεχόμενα αποτέλεσαν το αντικείμενο μελέτης και ανάλυσης, καθώς συνιστούν τη βασική πηγή για την εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με την εξελικτική πορεία της Χειρουργικής στην Ελλάδα το 19ο αιώνα. Η ίδρυση της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών ανέδειξε τη μεγάλη ανάγκη σε διδακτικά συγγράμματα. Η κάλυψη των αναγκών αυτών έγινε με μεταφράσεις ξενόγλωσσων συγγραμμάτων, με τη δημιουργία συμπιλημάτων και τέλος με τη συγγραφή πρωτότυπων έργων εφάμιλλων των αντίστοιχων ξένων. Η συγγραφή των εγχειριδίων, εκτός από τις κοινωνικοοικονομικές δυσχέρειες που αντιμετώπισε, έκανε εμφανές και το γλωσσικό πρόβλημα, που υπήρχε, οδηγώντας σταδιακά στην δημιουργία της ελληνικής ιατρικής ορολογίας. Η επισταμένη μελέτη των ιατρικών εγχειριδίων Χειρουργικής συνέτεινε στη βαθμιαία ανάπτυξη της ιατρικής εξειδίκευσης με την εκτέλεση συνθετότερων και πιο εξειδικευμένων επεμβάσεων. Η ιατρική εξειδίκευση σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να συγχέεται με τη δημιουργία ιατρικών ειδικοτήτων, η οποία πραγματοποιήθηκε τον 20ο αιώνα. Τα χειρουργικά εργαλεία αποτέλεσαν βασικό βοήθημα τόσο στη χειρουργική πρακτική όσο στη διδασκαλία της Χειρουργικής. Η πρόοδος της ιατρικής τεχνολογίας έδωσε τη δυνατότητα για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των αιμορραγιών. Τέλος, η ανακάλυψη της αναισθησίας και οι εξελίξεις στον τομέα της χειρουργικής αντισηψίας άνοιξαν νέους ορίζοντες για τους Έλληνες χειρουργούς, που υιοθέτησαν πλήρως αυτές τις νέες εξελίξεις στην πρακτική τους. Τα ιατρικά παλαίτυπα Χειρουργικής του 19ου αιώνα αποτελούν σημαντικό εργαλείο για τη μελέτη της εξέλιξης της Χειρουργικής στην Ελλάδα, μιας πορείας που καταδεικνύεται ότι χρονικά συμπορεύεται με αυτήν των χωρών της Ευρωπαϊκής Δύσης.